Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego we Wrocławiu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Wrocław, 23 grudnia 2024 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Sławomir Urbaniak

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 23 grudnia 2024 r.

sprawy z powództwa T. R.

przeciwko Bankowi (...) S.A.

o ustalenie i zapłatę

I.  zasądza na rzecz powoda T. R. od strony pozwanej Banku (...) S.A. kwotę 46 982,89 CHF (czterdzieści sześć tysięcy dziewięćset osiemdziesiąt dwa franki szwajcarskie 89/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 16 września 2020 r. do dnia zapłaty;

II.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

III.  zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 11 847 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 397/20

UZASADNIENIE

Powód T. R. pozwem wniesionym 19 marca 2020 r. przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w G., ostatecznie sprecyzowanym w piśmie procesowym z dnia 13 maja 2024 r. (k. 513-525), domagał się:

- ustalenia, że umowa kredytu nr (...), zawarta w dniu 23 lipca 2007 r. pomiędzy powodem a poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bankiem S.A. z siedzibą w G., jest nieważna,

- zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kwot 12 441,16 zł i 47 771,04 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, tytułem zwrotu świadczeń nienależnych spełnionych przez powoda na rzecz pozwanego na podstawie ww. umowy kredytu z uwagi na jej nieważność.

Jednocześnie na wypadek uznania przez Sąd związania stron przedmiotową umową kredytu co do zasady powód wniósł o zasądzenie od pozwanego kwoty 91 909,97 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, a także ustalenie, iż kredyt udzielony na podstawie ww. umowy ma charakter kredytu złotowego z oprocentowaniem zmiennym ustalanym w oparciu o stałą marżę banku oraz stopę referencyjną LIBOR 3M i w takiej formie winien być dalej spłacany przez powoda, a nadto stan zadłużenia powoda na dzień wytoczenia powództwa wynosi 115 797,50 zł. Powód wniósł także o zasądzenie od pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając roszczenia powód podał, że w dniu 23 lipca 2007 r. jako konsument zawarł z poprzednikiem prawnym pozwanego (...) Bankiem S.A. umowę kredytu nr (...) na kwotę 257 455,80 zł i okres 360 miesięcy. Przyznana kwota kredytu została przeznaczona na pokrycie kosztów budowy domu mieszkalnego.

Powód zarzucił, że postanowienia kształtujące mechanizm indeksacji, zawarte w szczególności w § 1 ust. 1, § 7 ust. 2, § 10 ust. 6 i § 17 umowy kredytu, mają charakter abuzywny, albowiem zostały mu narzucone przez pozwanego oraz kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. W chwili uruchomienia kwota kredytu w PLN miała zostać przeliczona na CHF według kursu kupna z tabeli kursowej banku, natomiast raty kredytu miały być spłacane w PLN według kursu sprzedaży, również narzuconego przez bank. Pozwany nie wyjaśnił jednak, na podstawie jakich parametrów będzie kształtował kursy kupna/sprzedaży franka szwajcarskiego. Na podstawie spornych postanowień pozwany bank mógł jednostronnie i arbitralnie modyfikować wskaźnik, według którego obliczana była wysokość zobowiązania. Waloryzacja kredytu odbywała się w oparciu o tabele kursowe sporządzone przez bank i uprawnienie banku do określenia wysokości kursu CHF nie doznawało żadnych ograniczeń.

Zdaniem powoda skutkiem stwierdzenia abuzywności ww. postanowień powinien być brak możliwości zastąpienia ich jakimikolwiek postanowieniami dyspozytywnymi, a co za tym idzie wyłączenie nieuczciwych warunków z umowy, co w konsekwencji prowadzi do uznania umowy za nieważną oraz konieczności wzajemnego rozliczenia stron w oparciu o art. 410 § 2 k.c.

Powód w dalszym toku procesu wskazał, że przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu pod sygn. akt XII C 1793/23 toczyło się postępowanie z powództwa Banku (...) S.A. o zapłatę kwoty 265 000 zł w związku z rozliczeniem skutków ewentualnego stwierdzenia nieważności przedmiotowej umowy. Wyrokiem wydanym w dniu 7 marca 2024 r. Sąd w oparciu o przesłankową koncepcję nieważności umowy kredytu nr (...) zasądził od T. R. na rzecz Banku (...) S.A. kwotę 248 402,51 zł, oddalając powództwo w pozostałym zakresie.

W odpowiedzi na pozew (k. 83- 176) oraz dalszych pismach procesowych Bank (...) S.A. z siedzibą w G. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany zakwestionował roszczenia powoda co do zasady oraz co do wysokości. Wskazał, że kwestionowana umowa kredytu jest ważna, a wszystkie zawarte w niej postanowienia są skuteczne. Zawierając umowę powód miał pełną świadomość ryzyka walutowego, które znał i na które się zgodził. Bank nie stosował mechanizmów eskalujących ryzyko, nie manipulował kursem walut i nie stosował żadnych praktyk arbitralnego zawyżania kursu względem powoda. Postanowienia umowy, w szczególności dotyczące klauzuli indeksacyjnej, były indywidualnie uzgodnione z powodem.

W ocenie pozwanego umowa zawarta przez strony czyniła zadość wszystkim wymogom określonym w art. 69 ust. 1 i 2 ustawy prawo bankowe.

Odnosząc się do zarzutu abuzywności klauzul waloryzacyjnych pozwany zaprzeczył, aby kurs waluty był ustalany przez bank w sposób arbitralny i dowolny, albowiem był on ustalany w sposób nieodbiegający od standardów rynkowych i nienaruszający równomiernego rozkładu praw i obowiązków stron umowy kredytowej oraz ryzyka związanego z jej wykonywaniem. Pozwany wykonał ciążący na nim obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka związanego z wahaniem kursów walut i konsekwencji zamieszczenia w umowie kredytowej mechanizmu indeksacji. Bank nigdy nie zagwarantował kredytobiorcy i nie zapewnił go, że wzrost kursu franka szwajcarskiego nie przekroczy określonej wartości, ani że raty kredytu nigdy nie wzrosną powyżej określonego pułapu. Jednocześnie nie do przewidzenia było w chwili zawierania umowy, czy kurs franka szwajcarskiego wzrośnie, utrzyma się na stałym poziomie, czy też zmaleje. W ocenie pozwanego nie doszło także do naruszenia dobrych obyczajów ani do rażącego naruszenia interesu konsumenta. Niezależnie od powyższego pozwany stanął na stanowisku, że możliwe jest zastosowanie konstrukcji częściowej abuzywności poprzez „wykreślenie" z umowy tylko i wyłącznie marży kursowej, a w konsekwencji rozliczenie kredytu po kursie średnim NBP.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W 2007 roku powód T. R. poszukiwał kredytu w wysokości ok. 250 000 zł, który zamierzał przeznaczyć na sfinansowanie budowy domu jednorodzinnego w O.; w tym celu zwrócił się do (...) Banku S.A. Powód zdecydował się na ofertę kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego, gdyż był dla niego korzystniejszy z uwagi na niższe oprocentowanie i niższe raty kredytu.

(dowód:

przesłuchanie powoda – k. 504)

W dniu 12 czerwca 2007 r. powód na formularzu bankowym złożył wniosek
o udzielenie kredytu hipotecznego. Jako wnioskowaną kwotę kredytu wskazano kwotę 250 000 zł indeksowaną kursem CHF na okres 30 lat, przy oprocentowaniu wynoszącym w dniu złożenia wniosku 3,30 %.

(dowód:

wniosek kredytowy – k. 195-198)

Dnia 2 lipca 2007 r. powód złożył oświadczenie, w którym wskazał, że przedstawiono mu ofertę kredytu hipotecznego (...) Banku S.A. w złotych polskich oraz, że wybrał kredyt w walucie obcej, będąc uprzednio poinformowanym o ryzykach związanych z zaciągnięciem kredytu hipotecznego w walucie obcej. Ponadto oświadczył, że został poinformowany o ryzyku stopy procentowej w przypadku kredytów o zmiennej stopie procentowej.

(dowód:

oświadczenie kredytobiorcy – k. 203)

W dniu 23 lipca 2007 r. powód jako Kredytobiorca zawarł z (...) Bankiem S.A. z siedzibą w G. jako Kredytodawcą umowę kredytu nr (...); umowa została opatrzona datą sporządzenia 18 lipca 2007 r.

Umowa składała się z części szczególnej (A) oraz części ogólnej (B).

Zgodnie z § 1 ust. 1 umowy Bank udzielił Kredytobiorcy kredytu w kwocie 257 455,80 zł indeksowanego kursem CHF, na warunkach określonych w umowie, a Kredytobiorca zobowiązał się do wykorzystania kredytu zgodnie z postanowieniami umowy, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w terminach oznaczonych w umowie oraz zapłaty bankowi prowizji, opłat i innych należności wynikających z umowy.

Na kwotę kredytu składały się:

- kwota pozostawiona do dyspozycji Kredytobiorcy w wysokości 250 000 zł przeznaczona na realizację celu określonego w ust. 2,

- kwota należnej prowizji z tytułu udzielenia kredytu w wysokości 7 255,80 zł,

- koszty z tytułu opłaty sądowej należnej za wpis hipoteki w wysokości 200 zł.

W dniu wypłaty saldo było wyrażone w walucie, do której indeksowany był kredyt, według kursu kupna waluty, do której indeksowany był kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipoteczny udzielanych przez (...) Bank S.A. opisanej szczegółowo w § 17, następnie saldo walutowe kupna/sprzedaży przeliczane było dziennie na złote polskie według kursu sprzedaży waluty do której indeksowany był kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. opisanej szczegółowo w § 17.

Jako cel kredytu wskazano pokrycie części kosztów budowy domu mieszkalnego na działce gruntu nr (...) położonej w O. przy ul. (...), objętej księgą wieczystą nr (...) (§ 1 ust. 2).

Spłata kredytu wraz z odsetkami miała nastąpić w 360 równych miesięcznych ratach kapitałowo-odsetkowych na zasadach określonych w § 10 (§ 1 ust. 5).

W § 2 ust. 1 umowy wskazano, iż oprocentowanie kredytu na dzień sporządzenia umowy wynosi 4,550 % w skali roku i stanowi sumę następujących pozycji: marży banku niezmiennej w okresie trwania umowy w wysokości 1,200 % oraz aktualnie obowiązującego indeksu L3, opisanego szczegółowo w § 8 oraz 0,95 punktu procentowego do czasu określonego w ust. 2.

Jako prawne zabezpieczenie spłaty kredytu wskazano m.in. hipotekę kaucyjną w złotych polskich do kwoty stanowiącej 170 % kredytu określonej w § 1 ust. 1, wpisanej w księdze wieczystej prowadzonej dla nieruchomości w O. przy ul. (...) zgodnie z postanowieniami § 12 (§ 3 ust. 2).

Całkowity koszt kredytu na dzień sporządzenia umowy wynosił 175 153,45 zł,
a rzeczywista roczna stopa oprocentowania wynosiła 3,946 % (§ 6 ust. 1).

W § 7 ust. 1 części ogólnej umowy wskazano, że wypłata kredytu nastąpi jednorazowo w terminie nie dłuższym niż 5 dni roboczych po spełnieniu warunków określonych w § 4 i otrzymaniu wniosku o wypłatę na prawidłowo wypełnionym formularzu. Każdorazowo wypłacona kwota złotych polskich miała zostać przeliczona na walutę, do której indeksowany jest kredyt według kursu kupna waluty kredytu podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. obowiązującego w dniu dokonania wypłaty przez bank (§ 7 ust. 2).

Oprocentowanie kredytu było zmienne i ulegało zmianie w tym samym dniu kalendarzowym, w jakim nastąpiła wypłata kredytu najbliższego miesiąca następującego po ostatniej zmianie indeksu L3 (§ 8 ust. 1).

Spłata kredytu wraz z odsetkami miała być dokonywana nie później niż w tym samym dniu kalendarzowym każdego miesiąca, w którym nastąpiła wypłata I transzy kredytu (§ 10 ust.1).

Zgodnie z § 10 ust. 4 niezwłocznie po wypłacie kredytu Bank miał przesłać Kredytobiorcy informację o numerach rachunków, na które następować będzie spłata kredytu. Wskazano, że do spłaty kredytu służy rachunek główny, a do nadpłat kapitału rachunek pomocniczy.

Rozliczenie każdej wpłaty dokonanej przez Kredytobiorcę miało następować według kursu sprzedaży waluty, do której jest indeksowany kredyt, podanego w Tabeli kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A., obowiązującego w dniu wpływu środków do Banku (§10 ust. 6).

Na wniosek Kredytobiorcy Bank mógł dokonać zmiany waluty, do której indeksowany jest kredyt (§ 10 ust. 11).

W § 11 ust. 3 umowy Kredytobiorca oświadczył, że postanowienia umowy zostały z nim indywidualnie uzgodnione.

Do rozliczania transakcji wypłat i spłat kredytów stosowane były odpowiednie kursy kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie banku obowiązujące w dniu dokonania transakcji (§ 17 ust. 1). Kursy kupna określono jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP minus marża kupna (§ 17 ust. 2). Kursy sprzedaży określono jako średnie kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP plus marża sprzedaży (§ 17 ust. 3). Do wyliczenia kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Banku S.A. stosowano kursy złotego do danych walut ogłoszone w tabeli kursów średnich NBP w danym dniu roboczym skorygowane o marżę (...) Banku S.A. (§ 17 ust. 4). Obowiązujące w danym dniu roboczym kursy kupna/sprzedaży
dla kredytów hipotecznych udzielanych przez (...) Bank S.A. walut zawartych w ofercie banku określane były przez bank po godz. 15.00 poprzedniego dnia roboczego
i wywieszane w siedzibie banku oraz publikowane na stronie internetowej (...) Banku S.A. (§ 17 ust. 5).

(dowód:

umowa kredytu nr (...) – k. 205-214)

Kredyt został wypłacony w siedmiu transzach, w następujących dniach i kwotach:

- w dniu 24 lipca 2007 r. w kwocie 57 455,79 zł, stanowiącej równowartość
26 162,65 CHF według kursu 2,1961,

- w dniu 2 października 2007 r. w kwocie 49 999,99 zł, stanowiącej równowartość
22 693,23 CHF według kursu 2,2033,

- w dniu 22 listopada 2007 r. w kwocie 25 000 zł, stanowiącej równowartość
11 339,41 CHF według kursu 2,2047,

- w dniu 10 grudnia 2007 r. w kwocie 25 000 zł, stanowiącej równowartość
11 894 CHF według kursu 2,1019,

- w dniu 6 marca 2008 r. w kwocie 50 000 zł, stanowiącej równowartość
22 929,47 CHF według kursu 2,1806,

- w dniu 29 maja 2008 r. w kwocie 49 999,99 zł, stanowiącej równowartość
24 281,27 CHF według kursu 2,0592,

- w dniu 22 sierpnia 2008 r. w kwocie 15 000 zł, stanowiącej równowartość
7 523,70 CHF według kursu 1,9937.

Dowód:

-wnioski o wypłatę transz kredytu – k. 223-229,

-zestawienie wypłat i spłat za okres od 24.07.2007 r. do 11.09.2020 r. – k. 300-302)

W dniu 10 listopada 2010 r. strony zawarły aneks do umowy kredytowej (sporządzony dnia 18 października 2010 r.), na mocy którego wprowadzono możliwość dokonywania spłaty kredytu bezpośrednio w walucie kredytu.

( dowód:

aneks z dnia 10.11.2010 r. – k. 316-319)

W wykonaniu umowy kredytu nr (...) powód uiścił na rzecz banku
w okresie od 24 lipca 2007 r. do 2 września 2020 r. łącznie kwoty 12 441,16 zł oraz
49 339,37 CHF, przy czym w okresie od 24 lipca 2007 r. do 2 marca 2020 r. uiścił kwoty 12 441,16 zł oraz 46 982,89 CHF, natomiast w okresie od 8 kwietnia 2020 r. do 2 września 2020 r. kwotę 2 356,48 CHF.

( dowód:

zestawienie spłat kredytu za okres od 24.07.2007 r. do 11.09.2020 r. – k. 300-302)

W dniu 13 października 2023 r. Bank (...) S.A. wystąpił do Sądu Okręgowego we Wrocławiu z pozwem przeciwko T. R. o zapłatę kwoty 265 000 zł
z tytułu zwrotu kapitału udostępnionego pozwanemu na podstawie umowy kredytu nr (...). Uzasadniając żądanie wskazał, że w związku z kwestionowaniem przez pozwanego w ramach osobnego procesu ważności łączącej strony umowy kredytowej, bank dąży do rozliczenia skutków ewentualnego upadku umowy.

W odpowiedzi na pozew T. R. uznał żądanie pozwu oraz podniósł zarzut potrącenia kwot 16 597,49 zł oraz 63 730,29 CHF, w tym kwot 12 441,16 zł i 47 771,04 CHF tytułem nienależnego świadczenia oraz kwot 4 156,33 zł i 15 959,25 CHF tytułem odsetek od powyższego.

Po rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z dnia 7 marca
2024 r. (sygn. akt XII C 1793/23), zasądził od T. R. na rzecz Banku (...) S.A. kwotę 248 402,51 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 21 grudnia 2023 r. do dnia zapłaty, oddalając dalej idące powództwo. W uzasadnieniu wyroku Sąd wskazał, że przedmiotowa umowa kredytu nie jest nieważna z uwagi na sprzeczność z prawem lub zasadami współżycia społecznego, jednak zawarte w niej klauzule waloryzacyjne mają charakter abuzywny i nie wiążą kredytobiorcy – konsumenta. Zdaniem Sądu zasadniczą przesłanką abuzywności klauzul waloryzacyjnych jest przyznanie przedsiębiorcy prawa do jednostronnego kształtowania wysokości świadczeń stron umowy, które może być wykorzystane do zawyżenia świadczeń konsumenta, tj. odsetek obliczanych w walucie waloryzacji w oparciu o podwyższoną kwotę kapitału, jak i wysokości rat kapitałowo – odsetkowych wyrażonych w złotych. Powyższej oceny nie zmienia fakt, że w umowie stron zawarta została definicja tabeli i wskazanie powiązania kursów tabelowych z kursami średnimi NBP, gdyż oprócz wskazania, że do kursów tych doliczana będzie marża, brak jest określenia jakiegokolwiek zakresu tej marży. Sąd zaznaczył przy tym, iż nie można uznać, aby postanowienia umowne dotyczące waloryzacji były przez strony indywidualnie uzgadniane, zaś brak indywidualnego uzgodnienia postanowień umownych wynika z samego sposobu zawarcia zaskarżonej umowy, tj. z wykorzystaniem treści stosowanego przez poprzednika prawnego powodowego banku wzorca umowy.

Dalej Sąd argumentował, że zawarte w umowie kredytu klauzule waloryzacyjne pozostają całkowicie blankietowe i w żaden sposób nie definiują sposobu ustalania marży banku przy ustalaniu kursu przeznaczonego do rozliczeń w ramach umowy. Naruszają one przy tym rażąco interes pozwanego – konsumenta, bowiem pozwalają bankowi na dowolne określanie na etapie wypłaty kredytu wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, jak również na całkowicie dowolne określanie sposobu rozliczenia wpłat kredytobiorcy. Mechanizm zastosowany w umowie stron narażał kredytobiorcę na arbitralność decyzji banku, bez równoczesnego zastrzeżenia dla niego środków, które pozwoliłyby chociażby na późniejszą weryfikację prawidłowości kursów stosowanych w wykonaniu umowy. W ocenie Sądu nałożenie ukrytej opłaty w postaci spreadu stanowi dodatkowy obowiązek powodujący szkodę po stronie pozwanego będącego konsumentem.

Zdaniem Sądu brak było również podstaw do uznania postanowień umownych za niedozwolone jedynie w zakresie marży stosowanej przez powodowy bank, przy jednoczesnym pozostawieniu w mocy ich pozostałej części, ponieważ taka ingerencja w umowę wpływałaby na zmianę istoty klauzuli przeliczeniowej.

Mając powyższe na uwadze Sąd uznał, że klauzule waloryzacyjne zawarte
w umowie kredytu nr (...) stanowią niedozwolone postanowienia umowne, zaś konsekwencją ich usunięcia jest nieważność całej umowy kredytu, albowiem usunięcie postanowień dotyczących kursów oznacza pośrednie usunięcie z umowy ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z waloryzacją umowy. Skoro zatem warunek ryzyka kursowego jest traktowany jako określający główny przedmiot umowy kredytu, to należy uznać, że jego eliminacja powoduje zmianę charakteru umowy i w konsekwencji niemożność utrzymania obowiązywania umowy w obrocie prawnym.

Następnie Sąd wskazał, że żądanie zapłaty świadczeń spełnionych na podstawie nieważnej umowy znajduje uzasadnienie w przepisie art. 410 § 2 k.c. Na tej podstawie uznał za słuszne co do zasady żądanie Banku (...) S.A. zapłaty przez T. R. kwoty 265 000 zł, oddalając jednak żądanie w części z uwagi na zgłoszenie przez pozwanego zarzutu potrącenia. Przy czym Sąd uznał za skuteczne jedynie potrącenie co do kwoty 16 597,49 zł (obejmującej sumę wpłat kredytobiorcy na rzecz banku w wysokości 12 441,16 zł oraz należne kredytobiorcy odsetki ustawowe w kwocie 4 156,33 zł), argumentując że pozwany mocą własnego, jednostronnego oświadczenia woli, mógł dokonać jedynie potrącenia swojej wierzytelności w złotówkach.

Powyższy wyrok został zaskarżony przez Bank (...) S.A. jedynie w zakresie rozstrzygnięcia odnoszącego się do kosztów procesu.

(dowód:

wyrok SO we Wrocławiu z dnia 7.03.2024 r., sygn. akt XII C 1793/23, wraz z uzasadnieniem – k. 514-525 oraz w aktach sprawy SO we Wrocławiu, sygn. XII C 1793/23)

Bank (...) S.A. z siedzibą w G. jest następcą prawnym (...) Banku S.A. z siedzibą w G..

(okoliczność bezsporna)

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na częściowe uwzględnienie w zakresie żądania głównego.

Powód w pierwszej kolejności domagał się ustalenia nieważności umowy kredytu nr (...) z dnia 23 lipca 2007 r. oraz zasądzenia od pozwanego kwot 12 441,16 zł i 47 771,04 CHF wraz z odsetkami tytułem zwrotu świadczeń nienależnych spełnionych przez powoda na rzecz pozwanego na podstawie ww. umowy kredytu, z uwagi na jej nieważność. Uzasadniając roszczenie wskazywał na abuzywność zawartych w przedmiotowej umowie postanowień dotyczących indeksacji, której konsekwencją powinien być brak możliwości zastąpienia ich jakimikolwiek postanowieniami dyspozytywnymi, a co za tym idzie wyłączenie nieuczciwych warunków z umowy, co w konsekwencji prowadzi do uznania umowy za nieważną oraz konieczności wzajemnego rozliczenia stron w oparciu o art. 410 § 2 k.c. Powód zaznaczył przy tym, że kwestia ustalenia ważności umowy kredytu nr (...) była już przedmiotem badania w postępowaniu sądowym zainicjowanym przez Bank (...) S.A. przed Sądem Okręgowym we Wrocławiu w sprawie XII C 1793/23, zakończonym wydanym przez ten Sąd wyrokiem z dnia 7 marca 2024 r.

Pozwany wnosząc o oddalenie powództwa wskazywał przede wszystkim, iż umowa kredytu stanowi ważne i skuteczne zobowiązanie i brak jest podstaw do stwierdzenia jej nieważności. Zdaniem pozwanego brak jest przesłanek do uznania klauzul indeksacyjnych za wadliwe, jednak w przypadku dokonania przez Sąd odmiennej oceny tej kwestii pozwany stoi na stanowisku, że możliwe jest także zastosowanie konstrukcji częściowej abuzywności poprzez „wykreślenie" z umowy tylko i wyłącznie marży kursowej, a w konsekwencji rozliczenie kredytu po kursie średnim NBP.

W ocenie Sądu roszczenie powoda podlegało uwzględnieniu co do zasady z uwagi
na moc wiążącą prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 7 marca 2024 r. (sygn. akt XII C 1793/23) oraz poczynionych w tej sprawie ustaleń w kwestii ważności umowy kredytu nr (...).

Zgodnie z treścią art. 365 § 1 k.p.c. prawomocne orzeczenie wiąże strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Ten skutek orzeczenia prawomocnego formalnie stanowi jego prawomocność materialną (por. m.in. postanowienie SN z dnia 12.10.1999 r., I CKN 169/98). Prawomocność materialna, w którą wyposażone jest prawomocne orzeczenie, wyraża nakaz przyjmowania, że w danej sytuacji stan prawny przedstawia się tak, jak wynika to z zawartego w orzeczeniu rozstrzygnięcia. Celem normy z art. 365 k.p.c. jest zapewnienie prawomocnym orzeczeniom ochrony prawnej przez nadanie im cechy niewzruszalności i stabilności.

Chociaż w orzecznictwie wyrażono pogląd, zgodnie z którym sąd wiąże jedynie sama treść prawomocnego rozstrzygnięcia (określona w sentencji), a nie będzie on związany zarówno ustaleniami faktycznymi poczynionymi w innej sprawie, jak i poglądami prawnymi wyrażonymi w uzasadnieniu zapadłego w niej orzeczenia (zob. np. wyroki SN z dnia 8.06.2005 r., V CK 702/04 i z dnia 15.11.2007 r., II CSK 347/07 oraz postanowienie SN z dnia 3.06.2009 r., IV CSK 511/08), to jednocześnie podkreśla się, że w przypadkach, gdy z sentencji nie wynika przedmiotowy zakres rozstrzygnięcia, doniosłe dla ustalenia granic mocy wiążącej mogą być motywy rozstrzygnięcia, ale tylko w takich granicach, w jakich stanowią konieczne uzupełnienie rozstrzygnięcia i są konieczne dla wyjaśnienia jego zakresu, tj. zakresu, w jakim indywidualizują jego sentencję jako rozstrzygnięcie o przedmiocie sporu (por. wyroki SN z dnia 8.06.2005 r., V CSK 702/04; z dnia 21.06.2007 r., IV CSK 63/07; z dnia 15.11.2007 r., II CSK 347/07; z dnia 13.03.2008 r., III CSK 284/07; z dnia 4.12.2009 r., III CZP 97/09;z dnia 25.06.2014 r., IV CSK 610/13; z dnia 15.01.2015 r., IV CSK 181/14; z dnia 9.09.2015r., IV CSK 726/14). Zatem tak pojmowane związanie prawomocnym orzeczeniem sądu oznacza brak możliwości zignorowania zarówno ustaleń faktycznych stanowiących bezpośrednio podstawę rozstrzygnięcia, jak i podstawy prawnej. Nie jest również dopuszczalne prowadzenie postępowania dowodowego na okoliczności podważające ustalenia faktyczne zawarte w wiążącym orzeczeniu (tak m. in. wyroki SN z dnia 20.05 2011 r., IV CSK 563/10; z dnia 5.10.2012 r., IV CSK 67/12; z dnia 20.11.2014 r., V CSK 6/14; z dnia 27.06.2014 r., V CSK 433/13).

Zdaniem Sądu nie może budzić wątpliwości, że z perspektywy kolejnych postępowań moc wiążącą z pewnością uzyskają te ustalenia i oceny, które dotyczą tego, o czym wcześniej orzeczono w związku z tożsamą podstawą sporu. Moc wiążąca orzeczenia odnosi się zatem do „skutku prawnego” stanowiącego przedmiot orzekania (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2017 r., V CSK 10/17, LEX nr 2395406) i aktualizuje wtedy, gdy rozpoznawana jest inna sprawa niż ta, w której wydano poprzednie orzeczenie oraz gdy kwestia rozstrzygnięta innym wyrokiem stanowi zagadnienie wstępne (prejudycjalne). Sądy rozpoznające nowy spór muszą więc przyjmować, że dana kwestia prawna kształtuje się tak, jak przyjęto to w prawomocnym, wcześniejszym wyroku (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 2018 r., I PK 121/17, LEX nr 2508169). Wiążąca jest zatem treść rozstrzygnięcia o przedmiocie sporu w takim zakresie, w jakim określa istotę danego stosunku prawnego, wypowiadając się w sposób stanowczy o żądaniu (tak np. Sąd Najwyższy w wyrokach: z dnia 15 marca 2002 r., II CKN 1415/00, LEX nr 53284 oraz z dnia 29 marca 2006 r., II PK 163/05, OSNP 2007, nr 5-6, poz. 71, a także w uzasadnieniu uchwały z dnia 12 lipca 2018 r., III CZP 3/18, OSNC 2019, nr 5, poz. 53).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy wskazać należy, iż kwestia ważności spornej umowy była już przedmiotem badania Sądu Okręgowego w postępowaniu o sygn. akt XII C 1793/23 zainicjowanym przez Bank (...) S.A., który w dniu 13 października 2023 r. wystąpił z pozwem przeciwko T. R. o zapłatę kwoty 265 000 zł z tytułu zwrotu kapitału udostępnionego mu na podstawie umowy kredytu nr (...). Uzasadniając żądanie bank wskazał, że w związku z kwestionowaniem przez pozwanego w ramach osobnego procesu ważności łączącej strony umowy kredytowej, zasadne stało się rozliczenie skutków ewentualnego upadku umowy.

Po rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy we Wrocławiu wyrokiem z dnia 7 marca
2024 r. zasądził od T. R. na rzecz Banku (...) S.A. kwotę 248 402,51 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 21 grudnia 2023 r. do dnia zapłaty, oddalając dalej idące powództwo. W uzasadnieniu wyroku Sąd wskazał, że przedmiotowa umowa kredytu nie jest nieważna z uwagi na sprzeczność z prawem lub zasadami współżycia społecznego, jednak zawarte w niej klauzule waloryzacyjne mają charakter abuzywny i nie wiążą kredytobiorcy – konsumenta. Zdaniem Sądu zasadniczą przesłanką abuzywności klauzul waloryzacyjnych jest przyznanie przedsiębiorcy prawa do jednostronnego kształtowania wysokości świadczeń stron umowy, które może być wykorzystane do zawyżenia świadczeń konsumenta, tj. odsetek obliczanych w walucie waloryzacji w oparciu o podwyższoną kwotę kapitału, jak i wysokości rat kapitałowo – odsetkowych wyrażonych w złotych. Powyższej oceny nie zmienia fakt, że w umowie stron zawarta została definicja tabeli i wskazanie powiązania kursów tabelowych z kursami średnimi NBP, gdyż oprócz wskazania, że do kursów tych doliczana będzie marża, brak jest określenia jakiegokolwiek zakresu tej marży. Sąd zaznaczył przy tym, iż nie można uznać, aby postanowienia umowne dotyczące waloryzacji były przez strony indywidualnie uzgadniane, zaś brak indywidualnego uzgodnienia postanowień umownych wynika z samego sposobu zawarcia zaskarżonej umowy, tj. z wykorzystaniem treści stosowanego przez poprzednika prawnego powodowego banku wzorca umowy.

Dalej Sąd argumentował, że zawarte w umowie kredytu klauzule waloryzacyjne pozostają całkowicie blankietowe i w żaden sposób nie definiują sposobu ustalania marży banku przy ustalaniu kursu przeznaczonego do rozliczeń w ramach umowy. Naruszają one przy tym rażąco interes pozwanego – konsumenta, bowiem pozwalają bankowi na dowolne określanie na etapie wypłaty kredytu wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, jak również na całkowicie dowolne określanie sposobu rozliczenia wpłat kredytobiorcy. Mechanizm zastosowany w umowie stron narażał kredytobiorcę na arbitralność decyzji banku, bez równoczesnego zastrzeżenia dla niego środków, które pozwoliłyby chociażby na późniejszą weryfikację prawidłowości kursów stosowanych w wykonaniu umowy. W ocenie Sądu nałożenie ukrytej opłaty w postaci spreadu stanowiło dodatkowy obowiązek powodujący szkodę po stronie pozwanego będącego konsumentem.

Zdaniem tego Sądu brak było również podstaw do uznania postanowień umownych za niedozwolone jedynie w zakresie marży stosowanej przez powodowy bank, przy jednoczesnym pozostawieniu w mocy ich pozostałej części, ponieważ taka ingerencja w umowę wpływałaby na zmianę istoty klauzuli przeliczeniowej.

Mając powyższe na uwadze Sąd powyższy uznał, że klauzule waloryzacyjne zawarte w umowie kredytu nr (...) stanowią niedozwolone postanowienia umowne, zaś konsekwencją ich usunięcia jest nieważność całej umowy kredytu, albowiem usunięcie postanowień dotyczących kursów oznacza pośrednie usunięcie z umowy ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z waloryzacją umowy. Skoro zatem warunek ryzyka kursowego jest traktowany jako określający główny przedmiot umowy kredytu, to należy uznać, że jego eliminacja powoduje zmianę charakteru umowy i w konsekwencji niemożność utrzymania obowiązywania umowy w obrocie prawnym.

Następnie Sąd wskazał, że żądanie zapłaty świadczeń spełnionych na podstawie nieważnej umowy znajduje uzasadnienie w przepisie art. 410 § 2 k.c. Na tej podstawie uznał za słuszne co do zasady żądanie Banku (...) S.A. zapłaty przez T. R. kwoty 265 000 zł, oddalając jednak żądanie w części z uwagi na zgłoszenie przez pozwanego zarzutu potrącenia. Przy czym Sąd uznał za skuteczne jedynie potrącenie co do kwoty 16 597,49 zł (obejmującej sumę wpłat kredytobiorcy na rzecz banku w wysokości 12 441,16 zł oraz należne kredytobiorcy odsetki ustawowe w kwocie 4.156,33 zł), argumentując że pozwany mocą własnego, jednostronnego oświadczenia woli, mógł dokonać jedynie potrącenia swojej wierzytelności w złotówkach.

Powyższy wyrok został zaskarżony przez Bank (...) S.A. jedynie w zakresie rozstrzygnięcia odnoszącego się do kosztów procesu.

Na mocy art. 365 § 1 k.p.c. Sąd rozpoznający niniejszą sprawę jest związany treścią rozstrzygnięcia oraz ustaleń dokonanych przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu w sprawie XII C 1793/23, a tym samym nie jest władny do dokonywania odmiennych ustaleń z uprzednio osądzoną kwestią. Konsekwencją tego jest konieczność uznania abuzywnego charakteru zawartych w przedmiotowej umowie pożyczki postanowień określających mechanizm indeksacji, a nadto uznania braku możliwości utrzymania umowy w mocy przy jednoczesnym wyeliminowaniu z niej klauzul abuzywnych, co skutkować musiało uznaniem umowy za nieważną w całości, przy czym nieważność ta ma charakter przesłankowy.

Nieważność umowy powoduje po stronie kredytobiorcy konieczność zwrotu kapitału uzyskanego od banku tytułem kredytu, a z kolei po stronie banku obowiązek zwrotu na rzecz kredytobiorcy sumy świadczeń uzyskanych tytułem rat kapitałowo-odsetkowych spełnionych przez cały okres kredytowania. Podstawą prawną roszczenia w takim przypadku jest art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c., które dotyczą tzw. świadczenia nienależnego. Zgodnie ze wskazanymi przepisami, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przepis ten stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego, tj. takiego, w którym ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 1 i 2 k.c.).

O kwestii sposobu rozliczenia świadczeń z nieważnej umowy kredytowej przesądził Sąd Najwyższy w uchwale z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, gdzie w uzasadnieniu wskazano, że umowa, która nie może wiązać bez niedozwolonego postanowienia – o czym decydują obiektywne kryteria wynikające z prawa krajowego – jest w całości bezskuteczna, a w konsekwencji konsument i kredytodawca mogą żądać zwrotu świadczeń spełnionych na jej podstawie jako nienależnych (art. 410 § 1 k.c.). Roszczenia stron mają charakter odrębny (niezależny), co oznacza, że nie ulegają automatycznie wzajemnej kompensacji i konsument może żądać zwrotu w całości spłaconych rat kredytu niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu. W tej kwestii Sąd Najwyższy potwierdził stanowisko wyrażone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 roku wydanej w sprawie III CZP 11/20, w której uznał teorię dwóch kondykcji za prawidłowy sposób, w który sąd może rozstrzygnąć o roszczeniu „frankowicza” lub innej osoby pokrzywdzonej kredytem walutowym.

W świetle takiego stanowiska jako zasadne należy uznać żądanie powoda o zapłatę świadczeń uzyskanych przez bank z tytułu spłaty rat kapitałowo-odsetkowych kredytu.

Na podstawie przedłożonego przez pozwanego dokumentu w postaci zestawienia spłat kredytu za okres od 24 lipca 2007 r. do 11 września 2020 r., Sąd ustalił, że powód w wykonaniu umowy kredytu nr (...) uiścił na rzecz banku w okresie od 24 lipca 2007 r. do 2 września 2020 r. łącznie kwoty 12 441,16 zł oraz 49 339,37 CHF, przy czym w okresie od 24 lipca 2007 r. do 2 marca 2020 r. uiścił kwoty 12 441,16 zł oraz 46 892,89 CHF, natomiast w okresie od 8 kwietnia 2020 r. do 2 września 2020 r. kwotę 2 356,48 CHF. Mając zatem na względzie dokonane przez powoda w sprawie XII C 1793/23 potrącenie kwoty 12 411,16 zł (wraz z odsetkami), a także sumę wpłat uiszczonych przez niego do dnia wniesienia pozwu w niniejszej sprawie, roszczenie powoda o zapłatę było uzasadnione wyłącznie do kwoty 46 892,89 CHF (powód nie wykazał by była to wyższa kwota).

Rozstrzygnięcie w zakresie odsetek znajduje uzasadnienie w przepisie art. 481 § 1 k.c. w związku z art. 455 k.c. W zakresie odsetek za opóźnienie Sąd stoi na stanowisku, że w przypadku świadczenia nienależnego dłużnik popada w opóźnienie dopiero po wezwaniu go do zapłaty (tzw. zobowiązanie bezterminowe). Wezwania pozwanego do zapłaty nastąpiło wraz z doręczeniem odpisu pozwu (8 września 2020 r.). Niezwłoczne spełnienie świadczenia w rozumieniu art. 455 k.c. winno nastąpić, zdaniem sądu, w terminie najpóźniej 7 dni od wezwania – zatem pozwany pozostaje w opóźnieniu od 16 września 2020 r.

W konsekwencji Sąd w punkcie I wyroku zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 46 982,89 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia
16 września 2020 r. do dnia zapłaty. Natomiast powództwo w pozostałym zakresie podlegało oddaleniu, o czym orzeczono w punkcie II wyroku.

O kosztach procesu w punkcie III wyroku orzeczono na podstawie przepisu art. 100 zd. 2 k.p.c., zgodnie z którym Sąd może włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu
wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania. W niniejszej sprawie wobec oddalenia powództwa w nieznacznej części powoda należało uznać za stronę wygrywającą sprawę niemal w całości.

Powód poniósł koszty postępowania w łącznej kwocie 11 847 zł, na które złożyły się: opłata sądowa od pozwu w kwocie 1 000 zł, opłata sądowa od rozszerzonego powództwa w kwocie 30 zł, wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości stawki minimalnej 10 800 zł oraz opłata skarbowa od udzielonego pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.