Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego we Wrocławiu

POSTANOWIENIE

Dnia 2 lipca 2013r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący - Sędzia SO Lidia Mazurkiewicz Morgut

Sędzia SO Marek Kurkowski

Sędzia SO Wojciech Wójcik (spr.)

Protokolant: Elżbieta Biała

po rozpoznaniu w dniu 2 lipca 2013r. we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z wniosku F. K.

przy udziale J. K. (1), K. K., M. K. (1), S. K., B. K., T. K., J. R. i M. S.

o stwierdzenie zasiedzenia

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Środzie Śląskiej

z dnia 28 kwietnia 2011r.

sygn. akt I Ns 600/08

p o s t a n a w i a:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Środzie Śląskiej do ponownego rozpoznania.

Sygn. akt II Ca 313/13

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sad Rejonowy w Środzie Śląskiej w sprawie z wniosku F. K. przy udziale J. K. (2) i innych o stwierdzenie zasiedzenia w punkcie I oddalił wniosek zaś w punkcie II ustalił, że wnioskodawczyni i uczestnicy postępowania ponoszą jego koszty związane ze swoim udziałem w sprawie.

Orzeczenie zapadło w oparciu o następujący stan faktyczny:

Decyzją Kierownika Urzędu Rejonowego we W. z dnia 3 czerwca 1993 roku nr RN/GK/gz/ (...) nieodpłatnie przyznano na własność M. K. (2) oraz F. K., jako małżeństwu, działkę Skarbu Państwa oznaczoną numerem ewidencyjnym (...) o pow. 0,43 ha położoną we wsi C., gmina K.. W uzasadnieniu tej decyzji organ administracyjny wskazał, że działka ta została, na mocy decyzji z dnia 10 marca 1976 r. nr (...) wydanej przez Naczelnika Miasta i Gminy w K., przejęta przez Skarb Państwa. Następnie działkę tę oddano w użytkowanie wnioskodawczyni oraz M. K. (2).

Na mocy Decyzji Starosty Powiatu (...) z dnia 6 kwietnia 2004 r. nr SP.GN.gz. (...).2-4- (...) nieodpłatnie przyznano wnioskodawczyni F. K. oraz L. K. udział w wysokości ¼ w prawie własności zabudowanej nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) o pow. 0,26 ha, AM-1 oraz udział w 1/5 w prawie własności nieruchomości oznaczonej jako działka nr (...) o pow. 1,82 ha, AM-1, położonych w obrębie wsi C., gmina K.. W uzasadnieniu tej decyzji organ administracyjny wskazał, że na mocy decyzji nr UM i G- (...) z dnia 10 marca 1976 r. przejęto od wnioskodawczym i L. K. gospodarstwo rolne. Wskazano również, że po przeprowadzeniu postępowania spadkowego po zmarłym w dniu 25 października 1994 r. M. K. (2) (postanowienie Sądu Rejonowego w Środzie Śląskiej z dnia 7 grudnia 2004 r. sygn. akt I Ns 278/99) prawo do spadku nabył L. K..

Nieruchomość stanowiąca działkę nr (...) o pow. 1,82 ha jest nieruchomością siedliskową zabudowaną. Dla nieruchomości tej Sąd Rejonowy w środzie (...) prowadzi Księgę Wieczystą nr (...). W dziale II tej księgi wpisani byli J. K. (2), syn M. i M. w 1/5 części, J. K. (2), syn M. i M. w 1/5 części, B. K., córka A. i C. oraz T. K., syn C. i W. na prawach wspólności ustawowej w 1/5 części, J. R., s. F. i A. w 1/5 części oraz L. K., s. M. i F. w 1/5 części.

Po śmierci L. K. w 2008 roku jego udział we współwłasności nabyli J. K. (1), M. S., M. K. (1) oraz K. K.. Po przeprowadzeniu postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po L. K., w dziale II Księgi Wieczystej nr (...) jako właściciele wpisani zostali: B. K., c. A. i C. oraz T. K., s. C. i W. w 1/5 części na prawach wspólności ustawowej, J. R., s. F. i A. w 1/5 części, J. K. (1), c. Z. i S. w 1/20 części, M. K. (1), s. J. i L. w 1/20 części, K. K., s. J. i L., M. S., c. J. i L. oraz S. K., s. M. i M. w 2/5 części (który nabył swój udział w drodze darowizny).

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy stwierdził, iż wniosek nie zasługiwał na uwzględnienie.

Sąd Rejonowy zaznaczył, iż w sprawie sporną okolicznością było zaistnienie przesłanek zasiedzenia, na podstawie których wnioskodawczyni mogłaby być uznana za osobę, która nabyła w drodze zasiedzenia udział w prawie własności nieruchomości stanowiącej działkę siedliskową nr (...) dla której prowadzona jest Księga Wieczysta KW nr (...).

Sąd Rejonowy zaznaczył, iż zgodnie z treścią art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Natomiast zgodnie z art. 172 k.c. posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze. Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Sąd I instancji zauważył, że wnioskodawczyni w żaden sposób nie wykazała, że była posiadaczem nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) o pow. 1,82 ha, położonej w C., gmina K., bądź części tej nieruchomości. Zgodnie z treścią art. 336 k.c. posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny). Zważyć należy, że istnienie posiadania powinno być na zasadach ogólnych (art. 6 k.c.) wykazane przez wnioskodawcę (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2009 r. III CSK 230/08). Posiadanie samo w sobie nie jest prawem lecz stanem faktycznym mającym istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia, kiedy to wystąpienie określonych skutków prawnych zależy od dowiedzenia faktu władania rzeczą dla siebie. To jest istota posiadania (elementy corpus i animus, art. 336 k.c), które jako samoistne, a więc w zakresie wykonywanego prawa (w tym przypadku współwłasności) musi wystąpić, będąc przesłanką zasiedzenia (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2009 roku IV CSK 459/08).

Z dołączonych przez wnioskodawczynię kopii decyzji administracyjnych nr (...)/2004 z dnia 6 kwietnia 2004 roku oraz nr 3 czerwca 1993 roku nr RN/GK/gz/(...)wynika w ocenie Sądu I instancji, iż na wniosek jej i M. K. (2), przekazali w 1976 roku na własność Skarbu Państwa gospodarstwo rolne o pow. 7,36 ha. Na mocy tych decyzji nieruchomość stanowiąca m. in. działkę nr (...)została przyznana nieodpłatnie na własność wnioskodawczyni oraz L. K.w udziale 1/5. Z kolei z dołączonych do wniosku odpisów Księgi Wieczystej nr (...)z dnia 17 marca 2008 roku oraz 19 sierpnia 2010 rok wynika jedynie, że w 2008 roku współwłaścicielem nieruchomości był L. K., a po jego śmierci udział we współwłasności nieruchomości nabyli M. K. (1), J. K. (1), M. S.oraz K. K.. Wnioskodawczyni natomiast nie była nigdy wpisana jako współwłaścicielka nieruchomości.

W ocenie Sądu Rejonowego jedyne, co można stwierdzić, to niezgodność co do tego, kto jest współwłaścicielem działki nr (...). Z decyzji z dnia 6 kwietnia 2004 roku wynika bowiem, że wnioskodawczyni wraz z L. K. nabyła udział w prawie własności działki. Nie była ona natomiast ujęta w dziale II Księgi wieczystej nr (...). Ponadto wnioskodawczyni nie wykazała - co zresztą słusznie podnieśli uczestnicy postępowania B. i T. K. - czy faktycznie była żoną M. K. (2) czy też jego konkubiną, szczególnie, że sama wnioskodawczyni w uzasadnieniu wniosku wskazała, że nie zawierała związku małżeńskiego w postaci „ślubu cywilnego” z ojcem L. K.. Zatem nie wiadomo, jakie były relacje pomiędzy wnioskodawczynią a ojcem L. K.. Co prawda z uzasadnienia wniosku można się domyślać, że L. K. był jej synem z nieformalnego związku z M. K. (2), niemniej jednak taka okoliczność sama w sobie nie przesądza ani o statusie prawnym tego związku, ani tym bardziej o zaistnieniu przesłanek nabycia własności przedmiotowej nieruchomości w drodze zasiedzenia.

Sąd Rejonowy stwierdził, że przepisy prawa materialnego dopuszczają nabycie w drodze zasiedzenia zarówno całej nieruchomości, jak i udziałów w prawie własności, czy też fizycznie wydzielonej części nieruchomości. Wnioskodawczyni nie wykazała jednak, że faktycznie sprawowała władztwo nad nieruchomością, bądź częścią nieruchomości, objętej żądaniem wniosku. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego powyższe nie wynika, nie wiadomo nawet, czy wnioskodawczyni faktycznie tam zamieszkiwała, bądź prowadziła na nieruchomości jakiekolwiek formy gospodarowania. Co prawda, wnioskodawczyni w uzasadnieniu wniosku twierdziła, że do chwili obecnej zamieszkuje w budynku położonym na spornej nieruchomości, niemniej jednak ta okoliczność sama w sobie nie może decydować o uznaniu jej za posiadacza samoistnego. Zważyć należy, że zamieszkiwanie na terenie nieruchomości przez jej właściciela lub jednego ze współwłaścicieli wyklucza stwierdzenia zasiedzenia własności przez korzystającego z tej samej nieruchomości posiadacza, jeśli nie zostanie wykazane, że właściciel lub współwłaściciel ustąpił ze swego animus co do całości prawa, a zamanifestowane przez posiadacza czynności faktyczne nie wskazują na samodzielny, rzeczywisty, niezależny od woli innej osoby stan władztwa nad rzeczą. Innymi słowy wnioskodawczyni powinna była udowodnić nie tylko fakt zamieszkiwania w spornej nieruchomości, ale i brak woli władania rzeczą przez innych współwłaścicieli (Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2009 roku I CSK 453/08).

Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że podstawą oddalenia wniosku było nieudowodnienie przez wnioskodawczynię zaistnienia przesłanek pozwalających na nabycie prawa własności nieruchomości przez zasiedzenie. To na wnioskodawczyni spoczywał ciężar dowodzenia w sprawie, jednakże, pomimo zakreślenia na rozprawie w dniu 25 listopada 2010 r. terminu dla złożenia dalszych wniosków dowodowych, takowe zgłoszone nie zostały. Ponieważ wnioskodawczyni reprezentowana była przez zawodowego pełnomocnika, Sąd I instancji nie uznał za celowe prowadzenie postępowania dowodowego z urzędu i poszukiwanie dowodów nie wskazanych przez stronę.

Orzeczenie o kosztach zostało wydane w oparciu o przepis o art. 520 k.c.

Apelację od powyższego orzeczenia wywiodła wnioskodawczyni zaskarżając je w całości i wnosząc o zmianę zaskarżonego orzeczenia i uwzględnienie wniosku. Zaskarżonemu postanowieniu zarzuciła naruszenie prawa materialnego – tj. art. 172 k.c. poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że wnioskodawczyni nie wykazała przesłanek uzasadniających nabycie udziału we współwłasności w drodze zasiedzenia.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje.

Apelacja okazała się zasadna.

Wnioskodawczyni wnosiła o stwierdzenie na jej rzecz zasiedzenia udziału w 1/10 we współwłasności nieruchomości położonej w C., gmina K., działki nr (...) o powierzchni 1,82 ha siedliskowej zabudowanej dla której Sąd Rejonowy w Środzie Śląskiej w Wydziale Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr KW (...).

Sąd Rejonowy oddalił wniosek wnioskodawczyni wskazując na art. 6 k.c. i zarzucając jej nieudowodnienie przesłanek zasiedzenia.

W ocenie Sądu Okręgowego orzeczenie Sądu Rejonowego podlegało uchyleniu ze względu nie nierozpoznanie istoty sprawy. Sąd Rejonowy nie przeprowadził bowiem postępowania dowodowego w wymaganym ze względu na charakter sprawy zakresie, ograniczając się do pobieżnej oceny zebranych w sprawie dowodów z dokumentów. W postępowaniu nieprocesowym zasada kontradyktoryjności postępowania doznaje pewnych ograniczeń. Poza wyraźnym wskazaniem możliwości działania z urzędu (np. art. 510 § 2 k.p.c., 609 § 2 k.p.c.) należy brać pod uwagę przy orzekaniu specyfikę poszczególnych rodzajów spraw, które wymagają aktywniejszej postawy sądu niż ma to miejsce w procesie.

Przechodząc do oceny kluczowej dla rozstrzygnięcia sprawy przesłanki zasiedzenia, jaką jest posiadanie samoistne, należy przede wszystkim przypomnieć, że posiadaczem samoistnym jest ten, kto faktycznie włada rzeczą jak właściciel (art. 336 k.c.). Podstawowym obowiązkiem sądu w sprawie o stwierdzenie zasiedzenia jest więc ustalenie, kto władał rzeczą wskazaną we wniosku, jaki był zakres tego władania oraz jego charakter, w szczególności tzw. psychiczny element posiadania ( animus). Nawet jeśli wnioskodawczyni nie przedstawiła dowodów z dokumentów dotyczących tej okoliczności, to obowiązkiem sądu było przesłuchanie jej dla weryfikacji jej twierdzeń (art. 299 i art. 232 zd. 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Postępowanie o stwierdzenie zasiedzenia winno być prowadzone w celu wyjaśnienia zasadności wniosku i nie można unikać ustalenia podstawowych okoliczności faktycznych w sytuacji dostępności osobowych środków dowodowych tylko ze względu na treść art. 6 k.c.

Nierozpoznanie istoty sprawy przez Sąd Rejonowy związane było także z oczywistym naruszeniem przepisów art. 609 § 2 k.p.c. oraz art. 510 § 1 i 2 k.p.c. Sąd w postępowaniu nieprocesowym zobowiązany jest z urzędu badać, czy każdy zainteresowany bierze udział w postępowaniu. Wskazać ponadto należy za Sądem Najwyższym, iż w postępowaniu o stwierdzenie zasiedzenia sąd nie jest związany żądaniem wniosku w zakresie określenia podmiotu, który nabył własność rzeczy przez zasiedzenie, daty tego nabycia ewentualnie stwierdzenia nabycia tej rzeczy w mniejszym niż wnioskowanym zakresie, natomiast jest związany wskazanym we wniosku przedmiotem zasiedzenia oraz określeniem prawa, jakie w wyniku zasiedzenia zostało nabyte (I CSK 582/09). W świetle zaś art. 609 i 610 k.p.c. sąd orzekając o zasiedzeniu powinien uwzględnić rzeczywisty stan prowadzący do zasiedzenia i stwierdzić zasiedzenie zgodnie z tym stanem, bez względu na treść wniosku o stwierdzenie zasiedzenia (IV CSK 247/09).

Sąd Rejonowy winien więc ustalić obecny stan prawny nieruchomości, jak i stan istniejący w chwili wskazywanej przez wnioskodawczynię jako początek biegu zasiedzenia. Ustalenie takie ma wpływ na zakreślenie kręgu uczestników postepowania oraz określenie przesłanek zasiedzenia w konkretnej sprawie. W szczególności dopiero przesądzając, kto w okresie wskazywanym jako bieg zasiedzenia był właścicielem (współwłaścicielem) nieruchomości, można następnie badać czy wnioskodawca objawił wolę władania rzeczą jak właściciel wobec takiej osoby (osób). Sąd Rejonowy dostrzegał, jak wynika z treści uzasadnienia zaskarżonego postanowienia, niezgodność treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, co wywodził z treści dokumentów znajdujących się w aktach sprawy. W każdym postępowaniu dopuszczalne jest ustalanie stanu prawnego nieruchomości w sposób odmienny od wynikającego z księgi wieczystej, o ile materiał dowodowy sprawy na to pozwala. W takiej sytuacji niedopuszczalne było zaniechanie przesądzenia, jaki dokładnie jest rzeczywisty stan prawny nieruchomości, a Sąd I instancji ograniczył się w swych ustaleniach do przytoczenia treści księgi wieczystej oraz odpowiednich dokumentów.

Ponadto na stan prawny nieruchomości może mieć wpływ fakt zawarcia przez wnioskodawczynię związku małżeńskiego. Zbyt pochopnie, w ocenie Sądu Okręgowego, przyjął Sąd Rejonowy, że zdarzenie takie nie miało miejsca. W szczególności pomijając ustalenie momentu, w którym doszło do zawarcia związku małżeńskiego o charakterze wyznaniowym („ślub kościelny”) Sąd Rejonowy nie mógł przesądzić o tym, jakie przepisy prawne znajdują zastosowanie do oceny skutków cywilnoprawnych tego zdarzenia oraz sposobów jego dokumentowania.

Wobec braku przeprowadzenia postępowania dowodowego w podstawowym dla rozstrzygnięcia zakresie, doszło do nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd Rejonowy, w związku z czym na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. Sąd Okręgowy uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd I instancji ustali wskazane okoliczności, stosując również inne niż art. 6 k.c. i art. 232 zd. 1 k.p.c. przepisy prawne regulujące postępowanie dowodowe i rolę sądu w postępowaniu cywilnym. W szczególności Sąd Rejonowy przesądzi w oparciu o już posiadany materiał dowody i ewentualnie dodatkowe dowody przedstawione przez strony, jaki jest stan prawny nieruchomości oraz jak stan ten przedstawiał się w momencie początku biegu zasiedzenia wskazywanym przez wnioskodawczynię. Stosownie do tych ustaleń Sąd ustali krąg uczestników postępowania oraz zbada występowanie przesłanek zasiedzenia. W razie potrzeby Sąd Rejonowy przesłucha wnioskodawczynię lub innych uczestników na okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.