Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego we Wrocławiu

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 9 maja 2018 r. Sąd Rejonowy w Oleśnicy na wniosek L. S. i J. S. ustanowił na rzecz uczestnika postępowania (...) S.A. z siedzibą we W. na nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości D., gmina T., oznaczonej w ewidencji gruntów numerem 129/26, stanowiącej własność wnioskodawców L. S. i J. S. na prawach ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, dla której to nieruchomości prowadzona jest księga wieczysta numer (...), służebność przesyłu na obszarze oznaczonym na mapie dołączonej do opinii biegłego J. K. sporządzonej w dniu 03.02.2017 r. w zakresie pasa służebności opisanego w opinii przez tego biegłego w wariancie II, stanowiącej integralną część postanowienia (mapa - k. 481 akt), polegającą na prawie korzystania z opisanej części nieruchomości w zakresie niezbędnym dla należytej eksploatacji odcinka linii średniego napięcia 20 Kv o numerze ruchowym L- (...) zgodnie z przeznaczeniem tej linii, w szczególności na prawie do dokonywania konserwacji, remontów, usuwania usterek i awarii wraz z prawem wejścia i wjazdu na teren odpowiednim sprzętem; zasądził od uczestnika postępowania (...) S.A. z siedzibą we W. na rzecz wnioskodawców L. S. i J. S. kwotę 9.114 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia za ustanowienie służebności, płatną w terminie 7 dni od uprawomocnienia się postanowienia; zasądził od uczestnika postępowania (...) S.A. z siedzibą we W. na rzecz wnioskodawców L. S. i J. S. solidarnie kwotę 3.357 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania; nakazał uczestnikowi postępowania (...) S.A. z siedzibą we W. uiszczenie na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Oleśnicy kwoty 7.019,64 zł tytułem zwrotu wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa.

W rozpoznawanej sprawie postanowieniem z dnia 5 października 2012 r. Sąd Rejonowy w Oleśnicy pierwotnie oddalił wniosek L. S. i J. S. o ustanowienie na nieruchomości wnioskodawców służebności przesyłu na rzecz uczestnika postępowania. (...) S.A. z siedzibą we W.. Sąd Rejonowy uznał, że uczestnik postępowania podniósł skuteczny wobec wnioskodawców zarzut zasiedzenia służebności.

Postanowieniem z dnia 12 marca 2013 r. Sąd Okręgowy we Wrocławiu uchylił postanowienie Sądu Rejonowego z dnia 5 października 2012 r. do ponownego rozpoznania. Sąd Okręgowy w wytycznych nakazał Sądowi Rejonowemu przy ponownym rozpoznaniu sprawy wyjaśnić charakter i treść stosunku prawnego, który powstał w wyniku złożenia oświadczenia woli przez J. G. (1), a także okres trwania tego stosunku prawnego oraz moment utraty przez tę osobę prawa własności nieruchomości. Sad Okręgowy wskazał, że jeśli w wyniku dokonania ustaleń w tym zakresie Sąd Rejonowy przyjmie, że rozpoczął się bieg zasiedzenia służebności gruntowej w innym dniu niż 10 grudnia 1986 r., niezbędne będzie dokonanie oceny dobrej wiary uczestnika bądź jego poprzedników w tym właśnie dniu.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawcy J. S. i L. S. są współwłaścicielami, na prawach wspólności majątkowej małżeńskiej, nieruchomości położonej w miejscowości D., gmina T. stanowiącej działkę nr (...) o powierzchni 0,1900 ha dla której Sąd Rejonowy w Oleśnicy prowadzi księgę wieczystą nr (...). Wnioskodawcy nabyli prawo własności na podstawie umowy sprzedaży zawartej w dniu 3 lutego 1995 r.

Na nieruchomości wnioskodawców posadowione są urządzenia przesyłowe w postaci napowietrznej linii energetycznej 20 kV L- (...) wykonanej przewodem gołym (...)-35 mm ² prowadzonej na żerdziach betonowych ŻN 12 w układzie trójkątnym. Na nieruchomości nie są posadowione słupy przesyłowe. Na części nieruchomości objętej wnioskiem wnioskodawcy wybudowali dom jednorodzinny. Linia energetyczna przebiega wzdłuż działki po skosie, co uniemożliwia wnioskodawcom jej dodatkowe zabudowanie garażem czy zabudowaniami gospodarczymi. Od dnia nabycia przez wnioskodawców nieruchomości zdarzają się awarie linii energetycznej, wymagające umożliwienia do niej dostępu pracownikom (...) S.A. Wnioskodawcy chcieli sprzedać nieruchomość objęta wnioskiem, jednak ze względu na infrastrukturę elektroenergetyczną znajdującą się nad jej powierzchnią nie mogą znaleźć nabywcy.

Powierzchnia pasa zajęta pod służebność przesyłu (obliczona zgodnie z danymi określonymi przez biegłego sądowego z zakresu elektroenergetyki – R. G. (1)) w pasie o szerokości 13,26 m wynosi P=0,06026 ha.

Do typowych czynności wykonywanych w pasie dla służebności przesyłu na napowietrznych liniach energetycznych 20 kV należą: zabezpieczenie antykorozyjne konstrukcji wsporczych; naprawa i zabezpieczenie fundamentów; wymiana przewodów roboczych lub ich naprawa; uzupełnienie, wymiana i zabezpieczenie elementów konstrukcji wsporczych przed kradzieżą; wycinka zadrzewienia; oznakowanie linii; poprawa rezystancji uziemień. Dla wykonania wymienionych prac na trasie linii potrzebne są elementy linii i możliwość dojazdu do nich. Rynkowa wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu w pasie o szerokości 13,26 m wynosi P=0,06026 ha jako płatność jednorazowa wynosi 9.114 zł.

W dniu 10 października 1986 r. w S. J. G. (2), ówczesny właściciel objętej sporem nieruchomości, zamieszkały w D. 11 złożył oświadczenie o treści: „Oświadczam, że wyrażam zgodę na przeprowadzenie linii energetycznej napowietrznej średniego napięcia przez moje grunta na teren stanowiący własność MON”. Autentyczność podpisu J. G. (2) poświadczył (...).

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy dokonał oceny oświadczenia złożonego przez J. G. (2) i uznał, że złożenie takiego oświadczenia spowodowało powstanie po stronie poprzednika prawnego uczestnika tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości. Był to tytuł prawny o charakterze zobowiązaniowym, podobny do stosunku prawnego powstającego na mocy umowy użyczenia. Przedsiębiorca przesyłowy miał na jego podstawie prawo do korzystania z nieruchomości w zakresie niezbędnym do utrzymywania infrastruktury elektroenergetycznej. Zdaniem Sądu Rejonowego żaden z uczestników postępowania nie przedstawił dowodów, które nakazywałyby przyjąć inną interpretację oświadczenia niż wynikająca z dosłownego brzmienia i zasad doświadczenia życiowego.

Zdaniem Sądu Rejonowego ewentualny bieg zasiedzenia mógł rozpocząć się dopiero w chwili utraty przez uczestnika lub jego poprzedników prawnych tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości. Utrata taka mogła nastąpić np. w wyniku rozwiązania stosunku prawnego (np. na skutek wypowiedzenia, obecnie kwestię tę reguluje art. 365 ¹ k.c.) lub też w razie zmiany właściciela nieruchomości. Zobowiązaniowy stosunek prawny istniał bowiem tylko między jego pierwotnymi stronami i wynikające z niego obowiązki nie obciążały każdego kolejnego właściciela nieruchomości. Zatem utrata własności przez J. G. (2) spowodowała utratę tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości przez uczestnika lub jego poprzedników. Sąd ustalił, że wnioskodawcy nabyli nieruchomość będącą przedmiotem postępowania na podstawie umowy z 3 lutego 1995 r. Brak dowodu na to, że J. G. (2) utracił własność nieruchomości wcześniej. Z dniem 3 lutego 1995 r. poprzednik prawny uczestnika utracił więc tytuł prawny do korzystania z nieruchomości i od tego dnia mogło dopiero biec zasiedzenie służebności gruntowej o treści odpowiadającej treści służebności przesyłu. Zasiedzenie może bowiem biec tylko na rzecz podmiotu, któremu nie przysługuje prawo do korzystania z nieruchomości.

Mając na uwadze fakt, iż wniosek w niniejszej sprawie został złożony w 2012 r., zdaniem Sądu Rejonowego dla rozstrzygnięcia sprawy nie miało znaczenia, czy rozpoczęcie posiadania służebności nastąpiło w dobrej czy w złej wierze. W chwili składania wniosku nie upłynęło bowiem jeszcze nawet 20 lat posiadania służebności. W związku z tym, termin zasiedzenia upłynąłby najwcześniej w 2015 r., Sąd uznał, że uczestnik postępowania nie dysponuje tytułem prawnym do korzystania z nieruchomości wnioskodawcy. Żądanie ustanowienia służebności przesyłu jest więc uzasadnione.

Uznając, że w rozpoznawanej sprawie nie doszło do zasiedzenia służebności przez uczestnika Sąd Rejonowy dokonał oceny pasa gruntu niezbędnego do wykonywania prawa służebności oraz wycenił wartość służebności. Wysokość wynagrodzenia Sąd ustalił na podstawie opinii biegłej z zakresu szacowania nieruchomości, która ustaliła całość uszczerbku, jakiego doznaje właściciel z powodu istnienia i eksploatacji znajdującej się na jego nieruchomości infrastruktury. Sąd uznał, że istnienie ograniczeń w zagospodarowaniu nieruchomości uczestniczki wynikające z przepisów prawa powszechnie obowiązującego np. zakazy sytuowania zabudowy, musi mieć wpływ na wysokość wynagrodzenia, albowiem jest ono wynikiem istnienia infrastruktury przesyłowej, a negatywne skutki tego stanu rzeczy nie mogą obciążać organu wydającego dane przepisy, lecz podmiot, który korzysta z cudzej nieruchomości przez umieszczenie na nich i eksploatowanie urządzeń.

Apelację od postanowienia wniósł uczestnik postępowania zaskarżając je w całości zarzucając:

I.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.:

1.  art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodu w postaci oświadczenia ówczesnego (...), z dnia 10 października 1986 r., poprzez jego błędną wykładnię i uznanie, że w świetle stanu faktycznego niniejszej sprawy i zgromadzonego materiału dowodowego brak jest podstaw do uwzględnienia podniesionego zarzutu zasiedzenia dla przedmiotowej infrastruktury elektroenergetycznej na nieruchomości wnioskodawcy z uwagi na posiadany aż do 1995r. tytuł prawny do tej nieruchomości w postaci „stosunku prawnego o charakterze zobowiązaniowym, podobnego do stosunku prawnego powstającego na mocy umowy użyczenia;

2.  art. 227 kpc w zw. z art. 233 § 1 kpc oraz w zw. z art. 13 § 2 kpc poprzez zaniechanie rozważenia materialnoprawnych przesłanek zasiedzenia służebności w ramach podniesionego przez uczestnika zarzutu w tym zakresie, a tym samym nierozpoznanie istoty sprawy;

3.  art. 365 § 1 kpc i art. 366 kkpc w zw. z art. 13 § 2 kpc poprzez brak spójności i konsekwencji w orzeczeniach Sądu Rejonowego w Oleśnicy polegające wpierw na uznaniu, że zarzut zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu jest w pełni zasadny i udowodniony (sygn. akt I Ns 414/12), a następnie poprzez uznanie, iż uczestnik posiada tytuł prawny do korzystania z nieruchomości, co wyklucza uznanie zarzutu zasiedzenia za zasadny;

4.  art. 520 § 2 kpc poprzez obciążenie uczestniczki wydatkami wygenerowanymi z powodu przeprowadzenia opinii biegłych sądowych powołanych na potrzeby niniejszego postępowania, podczas gdy uczestniczka nie miała żadnego interesu w dopuszczaniu i przeprowadzaniu dowodów z opinii biegłych sądowych z uwagi na podniesiony zarzut zasiedzenia służebności;

II.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

1.  art. 292 kc. w. zw. z art. 305 ⁴ kc poprzez ich niezastosowanie, a w konsekwencji nieuwzględnienie podniesionego przez uczestnika zarzutu zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu z powodu uznania przez Sąd I instancji, że poprzednicy prawni wnioskodawcy, dysponowali tytułem prawnym na nieruchomości w postaci „stosunku prawnego o charakterze zobowiązaniowym, podobnego do stosunku prawnego powstającego na mocy umowy użyczenia”;

2.  art. 710 kc poprzez jego bezpodstawne zastosowanie i uznanie, że złożenie przez ówczesnego (...) oświadczenia z dnia 10 października 1986 r., wykreowało rzekomy stosunek o charakterze zobowiązaniowym, podobny do stosunku prawnego powstającego na mocy umowy użyczenia, co w konsekwencji doprowadziło Sąd do przekonania, iż uczestnik posiada tytuł prawny do korzystania z przedmiotowej nieruchomości;

3.  art. 65 § 1 kc w zw. z art. 56 kc poprzez błędną wykładnię oświadczenia ówczesnego (...), z dnia 10 października 1986 r. i kierowanie się przez Sąd I instancji dosłownym brzmieniem tegoż oświadczenia, bez względu na okoliczności sprawy czy ustalone zwyczaje; 

4.  art. 305 ¹ kc w zw. z art. 305 ² kc w zw. z art. 305 ⁴ kc w zw. z art. 287 kc w zw. z art. 288 kc poprzez ich bezpodstawne zastosowanie polegające na zasądzeniu na rzecz wnioskodawców wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu w zakresie obejmującym przebieg napowietrznej linii średniego napięcia o numerze ruchowym L-1548 20 kV, w sytuacji gdy wnioskodawcom nie należało się wynagrodzenie w zasądzonej kwocie z opisanego powyżej tytułu z uwagi na skutecznie podniesiony i udowodniony przez uczestnika zarzut zasiedzenia służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu;

ewentualnie, z daleko posuniętej ostrożności procesowej i jedynie na wypadek gdyby Sąd nie podzielił zasadności ww. zarzutów apelacyjnych zmierzających do oddalenia wniosku wnioskodawców w całości, uczestnik skarżonemu postanowieniu zarzucił również:

I.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj.:

1.  art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 278 § 1 kpc w zw. z art. 286 kpc oraz w zw. z art. 13 § 2 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów w postaci opinii biegłego sądowego - mgr inż. R. G. (2) z maja i grudnia 2015 r. i przyjęcie ich za podstawę orzekania w niniejszej sprawie, podczas gdy biegły całkowicie wadliwie i bezzasadnie ujmuje w ramach wykonywania przez uczestnika służebności wszelkiego rodzaju hipotetyczne ograniczenia jakich doznawać może właściciel nieruchomości z powodu lokalizacji na danym terenie linii elektroenergetycznej, w tym ograniczeń wyprowadzonych z nieobowiązującej od 2003r. Polskiej Normie PN-E- (...)-1:1998, a co z tym związane nieuwzględnieniu twierdzeń uczestnika w tym zakresie, zawartych w pismach z dnia 25 czerwca 2015 r., 30 grudnia 2015 r., 20 marca 2017 r., 31 marca 2017 r., co w konsekwencji doprowadziło do ustanowienia służebności przesyłu w pasie o szerokości 13,26 metra na całej jej długości za wynagrodzeniem w kwocie 9.114,00 zł;

2.  art. 233 § 1 kpc w zw. z art. 278 § 1 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodu w postaci opinii biegłej sądowej mgr E. W. (biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości i przedsiębiorstw), wyrażające się w przyjęciu przez Sąd, jakoby biegła właściwie obliczyła żądane przez wnioskodawców wynagrodzenie, a tym samym zasądzeniu na rzecz strony wnioskującej dalece zawyżonego wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu, a to poprzez zaniechanie czynienia jakichkolwiek ustaleń co do intensywności ingerencji uczestniczki w prawo własności nieruchomości wnioskodawców, ze względu na fakt, że biegła przyjęła współczynnik „k” na poziomie 0,38 wg kryteriów, które nie znajdują żadnego zastosowania na gruncie ustalania stopnia intensywności „współkorzystania" z nieruchomości strony wnioskującej przez przedsiębiorstwo przesyłowe uczestniczki oraz poprzez bezzasadne ujęcie w ramach wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu odszkodowania za obniżenie wartości nieruchomości w sytuacji, kiedy wnioskodawcy nabyli własność przedmiotowej nieruchomości z już istniejącą infrastrukturą elektroenergetyczną, a co z tym związane - nieuwzględnieniu twierdzeń uczestnika w tym zakresie, zawartych w piśmie z dnia 31 października 2017 r.;

II.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.: art. 305 ¹ kc w zw. z art. 305 ² kc poprzez ich błędne zastosowanie polegające na zasądzeniu na rzecz wnioskodawcy wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu w zawyżonej wysokości.

Kierując się powyższym uczestnik postępowania wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia:

- w punkcie I i II poprzez oddalenie wniosku w całości;

- w punkcie III poprzez zasądzenie solidarnie od wnioskodawców na rzecz uczestnika zwrotu kosztów postępowania za I instancję według norm przepisanych w tym zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w dwukrotnej wysokości oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa;

- w punkcie IV poprzez jego uchylenie i dokonanie ponownego rozliczenia brakujących kosztów sądowych na rzecz Skarbu Państwa;

oraz o zasądzenie solidarnie od wnioskodawców na rzecz uczestnika zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych, w tym zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w czterokrotnej wysokości.

W toku rozprawy apelacyjnej uczestnik postępowania zarzucił dodatkowo, że posiada skuteczne w stosunku do właścicieli prawo do dysponowania nieruchomością wynikające z decyzji z dnia 27 października 1986 r. Uzasadniając swoje stanowisko uczestnik powołał się na orzecznictwo Sądu Najwyższego wyrażone w orzeczeniach III CZP 87/13 i III CZP 107/13, a także orzecznictwo tutejszego Sądu Okręgowego.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawcy wnieśli o jej oddalenie oraz o zasądzenie od uczestnika postępowania na rzecz solidarnie uprawnionych wnioskodawców kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy dodatkowo ustalił:

Poprzednik prawny uczestnika postępowania uzyskał decyzję administracyjną Naczelnika Miasta i Gminy T. z dnia 27 października 1986 r. Decyzja została wydana na podstawie ówcześnie obowiązującego art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości i art. 140 kpa. Zgodnie z decyzją orzeczono o konieczności wejścia na grunt w celu wykonania linii energetycznej średniego napięcia i zezwolono na wejście na grunty należące do poprzedników prawnych wnioskodawców.

Dowód: decyzja z dnia 27.10.1986 r. ( k. 43)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestnika postępowania zasługiwała na uwzględnienie, aczkolwiek z innych motywów niż wskazane w pisemnej apelacji.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że niniejsza sprawa była rozpoznawana przez Sąd I Instancji po raz drugi, z uwagi na orzeczenie Sądu Okręgowego we Wrocławiu, który na skutek apelacji uchylił zaskarżone pierwotne postanowienie orzekające w przedmiotowej sprawie co do istoty z dnia 5 października 2012 r. i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Stosownie do art. 386 § 6 kpc ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego. Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z dnia 16 października 2012 r. w spawie o sygn. akt P 14/12, zwrócił uwagę, że związanie sądów, wynikające z tego przepisu, nie ma charakteru bezwzględnego. Jeden z wyjątków (zmiana stanu prawnego) przewidział expressis verbis sam ustawodawca w zdaniu drugim art. 386 § 6 kpc. Wyjątki od związania występują jednak w szerszym zakresie, niż mogłoby to wynikać z brzmienia omawianego przepisu. Są one potwierdzone od dawna w ustabilizowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego. Brak związania występuje w szczególności, gdy ocena zawarta w orzeczeniu sądu rozpoznającego apelację lub wskazania co do dalszego postępowania nie miały i nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Ponadto art. 386 § 6 kpc nie ma zastosowania, m.in. gdy:

-

stan faktyczny sprawy uległ zmianie;

-

stanowisko sądu rozpoznającego apelację dotyczy oceny dowodów; sąd ponownie rozpoznający sprawę zachowuje pełną swobodę w zakresie oceny dowodów, w szczególności gdy przeprowadzono nowe dowody lub ponowiono przeprowadzenie dowodów;

-

sąd ponownie rozpoznający sprawę rozpoznaje sprawę w szerszym zakresie;

-

wykładnia prawa dokonana przez sąd rozpoznający apelację nie stanowiła logicznej przesłanki pozytywnego lub negatywnego ustosunkowania się do zarzutów apelacji ani do ewentualnych uchybień branych pod uwagę z urzędu (postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 26 marca 2014 r. w sprawie o sygn. akt P 7/13).

Ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania, o których jest mowa w wyżej powołanym przepisie, mają dotyczyć sposobu usunięcia stwierdzonych przez ten sąd uchybień oraz zakresu, w jakim mogą być wykorzystane materiał i czynności procesowe z poprzedniego postępowania. Mają wytyczyć właściwy kierunek działalności sądu pierwszej instancji. Nie mogą jednak z góry narzucać sposobu rozstrzygnięcia problemów związanych z treścią przyszłego orzeczenia. W ponownym postępowaniu sąd jest zobligowany do przeprowadzenia postępowania w kierunku wskazanym w orzeczeniu sądu drugiej instancji, co jednak nie ogranicza jego kompetencji do swobodnej oceny dowodów. Nowe ustalenia faktyczne, dokonane na podstawie zebranego materiału dowodowego, uchylają zaś związanie oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania (vide również postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 21 lutego 2006 r. sygn. SK 1/05).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, Sąd Okręgowy w obecnym składzie uznał za prawidłowe postępowanie dowodowe dokonane przez Sąd I Instancji uznając, że Sąd ten poczynił trafne ustalenia faktyczne, które Sąd Odwoławczy przyjął za własne. Jednakże Sąd II Instancji nie podzielił oceny prawnej dowodów dokonanej przez Sąd Rejonowy i wynikłych z niej wniosków prawnych, w kwestii dopuszczalności wydania w niniejszej sprawie orzeczenia o ustanowieniu na rzecz uczestnika postępowania służebności przesyłu na nieruchomości należącej do wnioskodawców, a co za tym idzie również zasądzenia rzecz wnioskodawców wynagrodzenia z tego tytułu.

Sąd Okręgowy uznał bowiem, że ustanowienie służebności przesyłu na rzecz uczestnika postępowania jest zbędne, gdyż prawo do dysponowania nieruchomością przez uczestnika zostało już usankcjonowane decyzją administracyjną z dnia 27 października 1986r. wydaną na rzecz poprzednika prawnego uczestnika na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (dalej: u.z.t.w.n.).

W tym stanie rzeczy ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania (w kwestii ustalenia przebiegu linii napowietrznej, zakresu służebności oraz wynagrodzenia za nią) wyrażone w uzasadnieniu postanowienia Sądu Okręgowego we Wrocławiu z dnia 12 marca 2013 r., który uchylił poprzednie rozstrzygnięcie Sądu I Instancji, nie wiązały Sądu Odwoławczego w niniejszym składzie, albowiem nie miały i nie mają żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia tej sprawy. Wniosek o stwierdzenie zasiedzenia służebności przez wnioskodawców bowiem podlegałby oddaleniu niezależnie od dokonanych ustaleń w powyższym zakresie.

Wskazać należy, że mający zastosowanie w rozpoznawanej sprawie przepis art. 35 u.z.t.w.n, (którego odpowiednikiem był późniejszy art. 70 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości - tj. Dz.U. z 1991 r. Nr 30, poz. 127 ze zm., a obecnie jest nim art. 124 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami – tj. Dz.U. z 2004 r. Nr 261, poz. 2603 ze zm.) stanowił, że organy administracji państwowej, instytucje i przedsiębiorstwa państwowe mogą za zezwoleniem naczelnika gminy, a w miastach prezydenta lub naczelnika miasta, zakładać i przeprowadzać na nieruchomościach - zgodnie z zatwierdzoną lokalizacją szczegółową - ciągi drenażowe, przewody służące do przesyłania płynów, pary, gazów, elektryczności oraz urządzenia techniczne łączności i sygnalizacji, a także inne podziemne lub nadziemne urządzenia techniczne niezbędne do korzystania z tych przewodów i urządzeń. W myśl art. 35 ust. 2, osobom upoważnionym przez właściwy organ, instytucję lub przedsiębiorstwo państwowe przysługuje prawo dostępu do tych przewodów i urządzeń w celu wykonywania czynności związanych z ich konserwacją.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 8 kwietnia 2014 r. (III CZP 87/13) wyjaśnił, że wykonywanie uprawnień w zakresie wynikającym z decyzji wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 u.z.t.w.n., stanowiącej tytuł prawny do ich wykonywania, nie prowadzi do powstania służebności gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu. Sąd Najwyższy wskazał, że decyzja wydana na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. była aktem kształtującym treść prawa własności zgodnie z art. 140 k.c. Podniósł, że z decyzji tej wynikają uprawnienia o charakterze administracyjnym, czasami nazwane szczególną służebnością ustawową. Wyjaśnił także, że wydanie decyzji na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. prowadzi do trwałego ograniczenia prawa własności nieruchomości, gdyż sprawia, że jej właściciel ma obowiązek znoszenia stanu faktycznego ukształtowanego przebiegiem urządzeń przez strefę, w której było lub mogło być wykonywane jego prawo (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2010 r., III CZP 116/09, LEX nr 537076; wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2008 r., II CSK 432/07, LEX nr 365049, i z dnia 9 marca 2007 r. II CSK 457/06, LEX nr 339717; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2007 r., II CSK 156/07, OSNC 2008/9/103). Sąd Najwyższy w uzasadnieniu powyższej uchwały wskazał także, że, iż samo uchylenie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. nie pozbawiło mocy wiążącej decyzji wydanych na jej podstawie. Trwałość skutków powstałych na podstawie tej decyzji w postaci ograniczenia prawa własności nieruchomości oznacza, że dotyczą one nie tylko tej osoby, która była właścicielem nieruchomości w chwili prowadzenia postępowania administracyjnego zakończonego wydaniem decyzji, lecz każdego kolejnego jej właściciela. Na uprawnienia w stosunku do wywłaszczonej w ten sposób nieruchomości może się powoływać nie tylko przedsiębiorca wykorzystujący urządzenia przesyłowe, który instalował je w związku z wydaniem decyzji, ale każdy kolejny, który uzyskał do tych urządzeń tytuł i w związku z tym jest odpowiedzialny za ich utrzymanie i eksploatację.

W bezpośrednim związku pozostaje kolejna uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2014r. (III CZP 107/13) zgodnie z którą - jeżeli przedsiębiorca będący właścicielem urządzeń wymienionych w art. 49 § 1 k.c. wykonuje uprawnienia wynikające z decyzji wydanej na rzecz jego poprzednika prawnego na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości, właściciel nieruchomości nie może żądać ustanowienia służebności przesyłu (art. 305 ² § 2 k.c.). W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy wskazał, iż ograniczenie prawa własności jest dopuszczalne zgodnie z art. 140 k.c., przez ustawy, zasady współżycia społecznego oraz jego społeczno-gospodarcze przeznaczenie. Dochodzi do niego zarówno regulacjami z zakresu prawa cywilnego, jak i o charakterze publicznoprawnym. Wkraczanie w prawo własności metodami przewidzianymi w prawie publicznym dokonywane jest przez przyznanie organom administracji publicznej kompetencji do kształtowania treści stosunków prawnych. Tytuł do jednorazowego wykorzystania nieruchomości w określonym celu lub wykorzystywania jej w pewnych celach przez dłuższy czas, może wynikać z ustawy lub z umowy z jej właścicielem oraz z aktu administracyjnego. Wydanie aktu administracyjnego może stanowić przesłankę, od której zależy możliwość dokonania czynności cywilnoprawnej albo zastępować tę czynność, powodując wprost powstanie praw i obowiązków, bez potrzeby składania oświadczeń woli przez podmioty stosunku prawnego. Do tej drugiej kategorii należą postanowienia ustaw regulujących wywłaszczenie, polegające na pozbawieniu lub ograniczeniu prawa własności w celu nabycia go przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego dla zrealizowania celów publicznych, objęte obecnie również art. 21 ust. 2 Konstytucji z 1997 r.

Analiza przepisów ustawy z dnia 12 marca 1958 r. prowadzi do wniosku, że przedsiębiorca posługujący się w prowadzonej działalności urządzeniami przesyłowymi, zainstalowanymi na nieruchomości stanowiącej własność innej osoby, mógł uzyskać tytuł do korzystania z niej w tym celu, w postaci decyzji wydanej przez organ administracyjny, mającej charakter wywłaszczeniowy, polegający na ograniczeniu prawa własności nieruchomości przez uprawnienie przedsiębiorcy do korzystania z niej, w związku z koniecznością założenia tych urządzeń (art. 35 ust. 1). Decyzja wydana na podstawie art. 35 ust.1 u.z.t.w.n. była aktem kształtującym treść prawa własności, zgodnie z art. 140 k.c. Nie powodowała powstania służebności w ścisłym znaczeniu, ponieważ skutki ograniczenia własności różnią się od skutków wywołanych obciążeniem nieruchomości służebnością, a wspólny jest obowiązek znoszenia przez właściciela zmian w przysługującym mu prawie własności nieruchomości. Z decyzji wynikają uprawnienia o charakterze administracyjnym. Przeważało w orzecznictwie stanowisko, że decyzje wydane na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n. prowadziły do trwałego ograniczenia prawa własności nieruchomości, ukształtowanego przebiegiem urządzeń przez obszar, w którym nie mogło być wykonywane to prawo. Prawa i obowiązki powstałe w następstwie wydania decyzji są wprawdzie zbliżone do tych będących konsekwencją obciążenia nieruchomości służebnością gruntową, ale źródłem ich powstania jest ustawa i wydana na jej podstawie decyzja administracyjna, należące do sfery publicznoprawnej (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 2005 r., III CZP 80/05, OSNIC 2006/9/14; wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 20 marca 2002 r., V CKN 1863/00, nie publ.; z dnia 10 lipca 2002 r., II CKN 1316/00; z dnia 8 czerwca 2005 r., V CK 680/04, nie publ.; z dnia 9 marca 2007 r., II CSK 457/06, LEX nr 339717; z dnia 21 stycznia 2009 r., II CSK 394/08, LEX nr 491553).

W postanowieniu z dnia 17 grudnia 2008 r., (I CSK 171/08, LEX nr 490946) Sąd Najwyższy określił skutki wywołane decyzją administracyjną, wydaną na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n., jako swego rodzaju służebność, nazywaną służebnością publiczną lub przesyłową. Decyzje administracyjne są aktami administracyjnymi, charakteryzującymi się trwałością, chyba że ustawodawca zdecyduje o ograniczeniu w czasie mocy wiążącej decyzji, a nawet jej zniesieniu. Jako zasadę przyjmuje się, że norma prawna zindywidualizowana i skonkretyzowana w decyzji wiąże tak długo, jak długo istnieje stan faktyczny odpowiadający stanowi opisanemu w abstrakcyjnej normie prawnej, która była podstawą stosunku prawnego objętego decyzją. Uchylenie ustawy z dnia 12 marca 1958 r. nie pozbawia mocy wiążącej decyzji wydanej na podstawie objętej nią regulacji, chociaż w kolejnych ustawach z dnia 29 kwietnia 1985 r. i z dnia 21 sierpnia 1997 r. nie zamieszczono, w przepisach wprowadzających je, przepisów wprost wskazujących na korzystanie z nabytych uprawnień w oparciu o postanowienia nowej ustawy.

Porównanie treści art. 35 u.z.t.w.n. z treścią art. 70 u.g.g. i art. 124 u.g.n. prowadzi do wniosku, że regulują one tę samą instytucję, a zatem do stosunku prawnego skonkretyzowanego w decyzji wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n., po jego uchyleniu znajdują zastosowanie przepisy, którymi ustawodawca zastąpił go w systemie prawnym. Oznacza to, że przedsiębiorca posługujący się urządzeniami przesyłowymi, które zainstalował na cudzej nieruchomości, ograniczając uprawnienia jej właściciela na podstawie decyzji wydanej w oparciu o art. 35 ust. 1 u.z.t.w.n., ma obecnie tytuł do utrzymywania na tej nieruchomości tych urządzeń. Decyzja ta nie traci mocy po uchyleniu art. 35 ust. 1. W razie potrzeby wejścia na nieruchomość w celu konserwacji lub naprawy urządzeń, po uchyleniu art. 35 ust. 2 u.z.t.w.n., przedsiębiorca może na podstawie art. 124 ust. 6 uzyskać decyzję zezwalającą mu na dostęp do nich.

Trwałość skutków decyzji wydanych na podstawie art. 35 ust.1 u.z.t.w.n., obejmujących ograniczenie prawa własności nieruchomości w określony w decyzjach sposób, dotyczy zarówno osoby, która była właścicielem w chwili wydania decyzji, jak i każdego kolejnego właściciela. Na uprawnienie objęte tymi decyzjami może powoływać się przedsiębiorca, który w związku z tymi decyzjami zainstalował je, jak też każdy kolejny, który uzyskał tytuł prawny do tych urządzeń i jest odpowiedzialny za ich eksploatację i utrzymanie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2007 r., II CSK 156/07, OSNC 2008/9/103 oraz uchwałę Sądu najwyższego z dnia 20 stycznia 2010 r., III CZP 116/09, LEX nr 537076). Wydanie decyzji na podstawie art. 35 u.z.t.w.n. oznaczało, że prawo własności nieruchomości zostało trwale ograniczone, ponieważ właściciel musiał bezterminowo godzić się na zainstalowanie urządzeń przedsiębiorcy przesyłowego na swojej nieruchomości, trwanie tych urządzeń na jego gruncie i podejmowanie przez przedsiębiorcę koniecznych czynności technicznych dla utrzymania ich w stanie zdatnym do zaspokajania potrzeb społecznych.

W związku z niewygaszeniem przez ustawodawcę skuteczności tego rodzaju decyzji po wejściu w życie przepisów o służebności przesyłu, przedsiębiorca ma w dalszym ciągu tytuł prawny do korzystania z cudzej nieruchomości na te cele, które określono w decyzji. Źródłem jego uprawnienia do wejścia na nieruchomość był przepis ustawy - art. 35 ust. 2, a obecnie, w razie nieuzyskania na to zgody właściciela, może nim być decyzja administracyjna (art.124 ust. 3 u.g.n.).

W tym miejscu wskazać należy, iż konieczność ustanowienia służebności przesyłu oznacza stan, w którym przedsiębiorca nie posiada tytułu prawnego niezbędnego dla wykonywania ciążących na nim obowiązków związanych z własnością urządzeń przesyłowych. Z prawidłowo poczynionych przez Sąd Rejonowy ustaleń wynika, że poprzednik prawny uczestnika posadowił urządzenia przesyłowe i rozpoczął ich eksploatację na mocy decyzji z dnia 27 października 1986 r. W wykazie właścicieli zostali wskazani poprzedni właściciele nieruchomości. Urządzenia infrastruktury (linia napowietrzna) stały się częścią przedsiębiorstwa Zakładu (...) S.A. a następnie, na skutek sukcesji pod tytułem ogólnym, własnością wnioskodawcy (...) S.A.

Dokonane przez Sąd Rejonowy ustalenia przesądzają więc, że skoro w odniesieniu do spornej linii energetycznej została wydana decyzja na podstawie art. 35 ust. 1 i 2 u.z.t.w.n., to stanowi ona samoistny tytuł prawny do wykonywania obsługi linii energetycznych i jest przeszkodą zarówno do ustanowienia służebności przesyłu obciążającej działkę wnioskodawców na podstawie art. 305 ¹ i 305 ² k.c., jak i do uwzględnienia zarzutu zasiedzenia służebności w żądanym zakresie.

Z tych względów wniosek wnioskodawców o ustanowienie służebności przesyłu i zasądzenie z tego tytułu na ich rzecz wynagrodzenia od uczestnika postępowania podlegał oddaleniu, co na mocy art. 386 § 1 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc w zw. z art. 361 kpc skutkowało zmianą zaskarżonego postanowienia w punkcie I. i II. poprzez oddalenie wniosku w całości, jak w punkcie I a sentencji.

Merytoryczna zmiana rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego wpłynęła na zmianę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania. Zgodnie z art. 520 § 1 kpc w postępowaniu nieprocesowym regułą jest, iż uczestnicy postępowania są w tym samym stopniu zainteresowani jego wynikiem, a orzeczenie sądu udziela ochrony prawnej każdemu z nich. Powyższe skutkuje obowiązkiem ponoszenia kosztów związanych ze swoim udziałem w sprawie przez każdego z uczestników, co oznacza, że każdego z nich obciążają koszty dokonanej przez niego czynności oraz czynności podjętej w jego interesie. Mając na uwadze charakter niniejszego postępowania, zakres wniosków i zarzutów zgłaszanych w jego toku przez uczestników postępowania oraz jego ostateczny wynik Sąd Okręgowy uznał, że właśnie wskazana zasada powinna mieć zastosowanie do rozliczenia kosztów postępowania przed Sądem I instancji i brak jest podstaw do stosowania wyjątków wskazanych w art. 520 § 2 i 3 kpc.

Przebieg i wynik postępowania spowodował również, że Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do obciążania uczestników postępowania poniesionymi tymczasowo przez Skarb Państwa wydatkami w sprawie.

W związku z powyższym Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc w zw. z art. 361 kpc zmienił zaskarżone postanowienie także w punkcie III i IV orzekając, jak w punkcie I b i I c sentencji.

W ocenie Sądu Okręgowego zasada wyrażona w art. 520 § 1 kpc winna mieć zastosowanie również w zakresie kosztów postępowania apelacyjnego, co skutkowało orzeczeniem, jak w punkcie II sentencji postanowienia.

SSO Grzegorz Karaś SSO Piotr Jarmundowicz SSO Jolanta Bojko