Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego we Wrocławiu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Wrocław, dnia 11 października 2022 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu XII Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący: Sędzia Ziemowit Barański

Protokolant: Paulina Kowalska

po rozpoznaniu w dniu 4 października 2022 roku we Wrocławiu

na rozprawie sprawy z powództwa B. P.

przeciwko M. D.

- o zachowek

I. zasądza od pozwanej M. D. na rzecz powoda B. P. kwotę 659 230, 97 zł (sześćset pięćdziesiąt dziewięć tysięcy dwieście trzydzieści złotych i dziewięćdziesiąt siedem groszy) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 8 lutego 2021 roku do dnia zapłaty;

II. oddala powództwo w pozostałej części;

III. zasądza od pozwanej na rzecz powoda koszty procesu w kwocie 11 302, 60 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty;

IV. nakazuje pozwanej, aby uiściła na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego we Wrocławiu 30 460, 90 zł tytułem części opłaty sądowej od pozwu, od której powód był zwolniony oraz części wydatków niepokrytych w toku procesu;

V. nakazuje powodowi, aby uiścił na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego we Wrocławiu kwotę 2186, 70 zł tytułem części wydatków niepokrytych w toku procesu;

VI. nakazuje ściągnięcie na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego we Wrocławiu z roszczenia zasądzonego na rzecz powoda od pozwanej w punkcie I niniejszego wyroku kwoty 15322,30 zł tytułem części opłaty sądowej od pozwu, od której powód był zwolniony, nieobciążającej pozwanej

VII. wyrokowi w punkcie pierwszym nadaje rygor natychmiastowej wykonalności co do kwoty 149 937, 16 zł.

XII C 83/21

UZASADNIENIE

STANOWISKA STRON

Powód B. P. domagał się zasądzenia od pozwanej M. D. tytułem zachowku po zmarłym ojcu M. P. kwoty 1039575,39 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie i kosztami procesu. Uzasadnienie pozwu k. 4-9, dalsze pisma powoda uzupełniające jego stanowisko k 273 – 276

Pozwana M. D. wnosiła o oddalenie powództwa w części, a mianowicie ponad kwotę 149937, 16 zł, nie kwestionując prawa pozwanego do zachowku co do zasady, lecz podważając częściowo skład masy spadkowej stanowiącej substrat zachowku i jej wartość. Uzasadnienie odpowiedzi na pozew k 189-197, dalsze pisma pozwanej uzasadniające jej stanowisko k 286 – 288

Postępowanie w sprawie prowadzono według planu rozprawy sporządzonego na posiedzeniu przygotowawczym /k 320/

BEZSPORNE ELEMENTY STANU FAKTYCZNEGO SPRAWY ISTOTNE DLA ROZSTRZYGNIĘCIA:

A.  Powód jest synem (jedyny dzieckiem) zmarłego 2 stycznia 2018 roku M. P., który był rozwiedziony. Pozwana jest byłą żoną M. P. i nabyła spadek po nim na podstawie testamentu, o czym orzeczono prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Środzie Śląskiej

B.  W skład spadku po M. P. wchodzą następujące składniki o następujących wartościach rynkowych według stanu na dzień otwarcia spadku i obecnych cen

1.  Udział w wysokości 1/3 w prawie własności nieruchomości w T., której wartość rynkowa wynosi 395 400 zł, a wartość udziału spadkodawcy to 131 800 zł

2.  Udział w wysokości 1/3 w prawie własności nieruchomości w W., której wartość rynkowa to 137 800 zł, a wartość udziału spadkodawcy to 45933,33 zł

3.  Ruchomości:

a.  Samochody (...) z 1947 roku, (...) (replika), (...) z 1985 roku, (...) z 1997 roku – wartość tych pojazdów łącznie odpowiada kwocie, za którą pozwana sprzedała je, czyli kwota 56500 zł

b.  Dwa silosy na zboże wartości łącznie 34 600 złotych

c.  Rower wodny z przyczepą wartości łącznie 3000 złotych

d.  Koparko – ładowarka O. wartości 6300 złotych

C.  W skład masy spadkowej wchodziła nieruchomość w Z. objęta zapisem testamentowym na rzecz osoby trzeciej

D.  Masa spadkowa obciążona była długami pieniężnymi, wynoszącymi według stanu z dnia otwarcia spadku:

1.  9670, 55 zł wobec ZUS

2.  345830,57 zł wobec (...) Banku (...)

E.  Dług z tytułu podatku od nieruchomości umorzono.

POZOSTAŁE ELEMENTY STANU FAKTYCZNEGO, KTÓRE WYMAGAŁY DOWODZENIA:

A.  Ponad powyższe składniki w skład masy spadkowej wchodzą nieruchomości w K., których właścicielem był spadkodawca stosownie do treści wpisów w księgach wieczystych prowadzonych przez Sąd Rejonowy w Środzie Śląskiej:

1.  Objęta KW (...) składająca się z działek (...) nabyta przez spadkodawcę na podstawie umowy sprzedaży zawartej 30 czerwca 1993 r.

/wydruk treści wpisów w księdze wieczystej k. 249-255/

2.  Objęta KW (...) tegoż sądu, działka (...) powierzchni (...), nabyta przez spadkodawcę na podstawie umowy sprzedaży zawartej 16 marca 2000 r.

/wydruk treści wpisów w księdze wieczystej k. 256-261/

3.  Objęta KW (...), działka (...) powierzchni 1,0214 ha, nabyta na podstawie umowy sprzedaży zawartej 30 sierpnia 1999 roku

/wydruk treści wpisów w księdze wieczystej k. 262 – 269/

B.  Spadkodawca i pozwana byli małżeństwem od 21 grudnia 1993 roku do rozwiązania małżeństwa przez rozwód wyrokiem tut. Sądu z 24 października 2006 roku prawomocnym z dniem 15 listopada 2006

/kopia odpisu wyroku k. 236/

C.  Po ustaniu małżeńskiej wspólności ustawowej pozwana i spadkodawca dokonali podziału majątku wspólnego w postępowaniu przed Sądem Rejonowym w Środzie Śląskiej w sprawie I Ns 92/08 prowadzonym z wniosku pozwanej. Podziału tego dokonali w drodze ugody sądowej, w której oświadczyli, że rozliczyli się ze stanowiących ich majątek wspólny ruchomości oraz nakładów, jakie wnioskodawczyni poczyniła na majątek osobisty uczestnika. Oświadczyli także, że mają wspólne zadłużenie z tytułu kredytu budowlano – hipotecznego w Banku (...) SA, a także pożyczki wobec (...) sp. z o.o. w Ż., zaś spadkodawca względem pozwanej zobowiązał się dokonać spłaty tegoż długu.

/ugoda i postanowienie o umorzeniu postępowania k. 234 – 235/

D.  Wartość rynkowa wg stanu na dzień otwarcia spadku oraz obecnych cen, w odniesieniu do nieruchomości w K. wynosi:

1.  Nieruchomość, na którą składają się działki (...), zabudowana dwoma domami mieszkalnymi, w tym jednym starszym i jednym nowobudowanym przez spadkodawcę, w trakcie nieukończonej budowy – 1292500 zł

2.  Nieruchomość – działka (...) – 133 000 zł

3.  Nieruchomość – działka (...) – 99 000 zł

E.  Ponad wymienione długi spadkowe, M. P. według stanu na dzień 2 stycznia 2018 roku był dlużnikiem (...) Banku (...) SA na kwotę 29188,90 zł z tytułu umowy pożyczki oraz na kwotę 99481, 27 zł z tytułu umowy karty kredytowej. Wierzytelności te zbyto w grudniu 2019 roku na rzecz (...) Niestandaryzowanego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego

/informacja (...) Banku (...) SA k. 449, umowa pożyczki k. 217, -220 umowa karty kredytowej k. 222/

PODSTAWY USTALEŃ FAKTYCZNYCH ORAZ PODSTAWY PRAWNE ROZSTRZYGNIĘCIA

A.  Podstawą żądania powoda jest art. 991§1 i §2 k.c. – przysługuje powodowi zachowek w wysokości połowy wartości czynnej całej masy spadkowej pomniejszonej o pasywa, bo powód z ustawy byłby wyłącznym spadkobiercą zmarłego ojca jako jego jedyne dziecko (art. 931§1 k.c.), a ponieważ powód nic ze spadku nie otrzymał, może żądać zapłaty sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku od pozwanej, która odziedziczyła cały spadek

B.  Wartość substratu zachowku obliczono w taki sposób, że suma opisanych powyżej wartości bezspornych (uzgodnionych na posiedzeniu przygotowawczym, a potem w odniesieniu do ruchomości wzajemnie przyznanych w toku procesu, bo pozwana przyznała wartość ruchomości poza autami, zaś powód wartość aut) oraz spornej wartości nieruchomości w K. wynosi 1802 633, 33 zł. Suma długów spadkowych, tych spornych i tych bezspornych wynosi 484 171, 39 zł. Zatem substrat zachowku to różnica powyższych, czyli 1318461,94 zł. Zachowek należny powodowi to 659230,97 zł.

C.  Co do spornego elementu przynależności dwóch nieruchomości działek numer (...) w K. do majątku wspólnego, bądź osobistego, wskazać należy iż Sąd uznaje prawo własności powyższych nieruchomości za przynależne do spadku w całości oceniając, że stanowiły one majątek osobisty spadkodawcy. Bez wątpienia spadkodawca nabył je już w czasie małżeństwa z ustrojem wspólności ustawowej. Myli się jednak pozwana, że to powód winien dowodzić zgodności treści wpisów w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Jest wprost przeciwnie – z art. 3 ust. 1 ustawy z 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece wynika wzruszalne domniemanie, że prawo jawne z księgi wieczystej wpisane jest zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Dla obalenia tego domniemania nie wystarczy powołanie się na ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej i ogólną zasadę z art. 31 ust 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zatem to na pozwanej spoczywał w myśl art. 6 k.c. ciężar udowodnienia w niniejszym procesie, że w istocie te dwie nieruchomości stanowiły majątek wspólny. Pozwana nie zaoferowała wiarygodnych dowodów powyższego. Żadna ze stron w istocie nie dowiodła, skąd pochodziły środki na nabycie nieruchomości przez spadkodawcę. Nie można ocenić jako wiarygodnych zeznań pozwanej złożonych jako strona na rozprawie, skoro pozwana wskazywała, że spadkodawca nie miał żadnych własnych środków, a wszystkie nieruchomości zostały nabyte wspólnie już w trakcie małżeństwa z pozwaną. W kontekście tego, że najcenniejszy w istocie składnik majątku spadkodawcy, czyli nieruchomość zabudowaną, działki (...) kupił spadkodawca pół roku przed ślubem – zeznania co do pochodzenia środków na nabycie pozostałych nieruchomości są niewiarygodne niezależnie od tego, czy pozwana mówi świadomie nieprawdę, czy po prostu nie pamięta okoliczności nabywania tych nieruchomości sądząc, że również nieruchomość w której wspólnie mieszkali małżonkowie nabyto w trakcie małżeństwa. Z drugiej strony pozwana wskazuje, że przy wszystkich transakcjach nabywania nieruchomości była obecna – gdyby tak było i nieruchomości rzeczywiście nabywano z majątku wspólnego, bez wątpienia stałoby się to treścią tych czynności prawnych. Co istotne – nikt nie wnioskował w procesie dowodu z którejkolwiek z umów sprzedaży z 1999 i 2000 roku. Ważąc na rozkład ciężaru dowodu wynikający z art. 6 k.c. Sąd ocenia, że wykazanie przynależności nieruchomości wpisanych w księdze wieczystej jako przedmiot prawa własności spadkodawcy – czyli jego majątek osobisty – do majątku wspólnego, spoczywało na pozwanej i to ona mogła takie dowody wnioskować. By prowadzić je z urzędu – podstaw nie było. Dodać należy, że pozwana dokonał podziału majątku wspólnego ze spadkodawcą po ustaniu wspólności ustawowej małżeńskiej w drodze ugody sądowej zawartej w 2009 roku. Wówczas w ugodzie nie wspomniano o jakichkolwiek nieruchomościach stanowiących składniki majątku wspólnego, natomiast strony wyraźnie oświadczyły, że dokonały już rozliczenia z tytułu nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty spadkodawcy. Wyraźnie zatem wskazuje to, że żadnych nieruchomych składników majątku wspólnego nie było, małżonkowie podzielili majątek wspólny zgodnie i rozliczyli się z nakładów na majątek osobisty spadkodawcy. Teza o przynależności nieruchomości do majątku wspólnego została skonstruowana tylko na użytek sporu o zachowek.

D.  Kolejny sporny element to wysokość długów obciążających masę spadkową, a konkretnie długu w stosunku do Banku (...) SA. Tutaj ustaleń Sąd dokonał w oparciu o informację udzieloną przez Bank (...) SA oceniając, że jest to dowód wiarygodny, ten bowiem wierzyciel dysponuje bez wątpienia konkretnymi informacjami, w jakiej wysokości wierzytelność przeniósł na nowego wierzyciela i z czego ona konkretnie wynikała, a przedstawiona przez niego informacja koreluje z przedłożonymi przez pozwaną dokumentami źródłowymi. Rację ma powód, że informacja z (...) jest niewątpliwie błędna, skoro informacja ta odwołuje się do kwot przedstawionych w załączniku do umowy przelewu wierzytelności i co więcej, załącznik ten określa wysokość przyznanego limitu kredytowego oraz wysokość zadłużenia z tytułu kapitału, zaś z zupełnie nieznanych przyczyn fundusz udzielający informacji sumuje obie te kwoty , jednocześnie zaś zupełnie nie odnosząc się do wysokości zadłużenia z tytułu pożyczki. Bank będący zbywcą wierzytelności nie miałby przy tym zupełnie żadnego interesu, by podawać wartość zbytej przez siebie wierzytelności zaniżoną. Stąd też wartość długu spadkowego określono na podstawie informacji, jaka znajduje się na k. 449

E.  Ostatni ze spornych elementów to wartość nieruchomości – działek (...) w K.. Tę ustalono na zasadzie art. 278§1 k.p.c. w oparciu o opinię biegłego. Opinię podważał powód, jednak nieskutecznie. W ocenie Sądu biegły sądowy D. M. sporządził opinię w sposób wyczerpujący, uzasadnił ją należycie, a zgłoszone do opinii zarzuty zostały wyjaśnione obszernie na rozprawie. Miały one charakter głównie subiektywnej polemiki z opinią wynikającej z przeświadczenia powoda, iż spadkowa nieruchomość przedstawia wartość wyższą, niż to biegły wyszacował. Nie ma jednak przesłanek, by tę wartość zakwestionować tym bardziej, że ostatecznie powód nie wnioskował o dalsze uzupełnienie opinii. Zarzuty powoda tyczyły z jednej strony kwestii związanych z lokalizacją nieruchomości i innymi cechami różnicującymi ją od innych – tu biegły tak w opinii jak i w opinii ustnej uzupełniającej bardzo przekonująco przedstawił przesłanki dla których w taki, a nie inny sposób zestawił szacowaną nieruchomość z porównywanymi i określił współczynniki korygujące. Również w ocenie Sądu nie sposób postawić opinii zarzutu błędnego wyszacowania wartości nieruchomości wynikającego z zaniżenia stopnia zaawansowania robót budowlanych w nowo budowanym domu – biegły przekonująco uzasadnił, czemu przyjął go na poziomie 90%, nie zaś wyższym i jak to wpływa na wartość nieruchomości. W ocenie Sądu nie ma podstaw, by dowód ten zakwestionować a tym bardziej, by przyjąć w jego miejsce uprzednio zleconą opinię prywatną, nawet mając na uwadze, że opinię tę wspólnie zleciły strony. Dlatego przyjęto wartości z opinii zleconej przez sąd.

F.  Wyjaśnienia wymaga też (choć pominięcie zmierzających do powyższego dowodów w planie rozprawy nie stało się później przedmiotem zastrzeżeń do protokołu), iż Sąd w całości pominął zarzut potrącenia zgłoszony przez pozwaną. Zarzuty związane z wierzytelnościami mającymi służyć pozwanej z tytułu wyszczególnionych w odpowiedzi na pozew wierzytelności, w tym między innymi odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości przez powoda czy też odszkodowania związanego z wyrządzeniem szkód w zamieszkiwanej nieruchomości przez powoda podlegały pominięciu na podstawie art. 203 /1/ §1 kpc. Podstawą zarzutu potrącenia może być bowiem tylko wierzytelność niesporna albo wierzytelność z tego samego stosunku prawnego co dochodzona przez powoda albo wierzytelność uprawdopodobniona dokumentem niepochodzącym wyłącznie od powoda, a w odniesieniu do żadnej z nich ta przesłanka nie zachodzi. Stąd też nie dokonywano materialnoprawnej oceny powyższych wierzytelności.

G.  Mając powyższe na uwadze przy uwzględnieniu kwestii spornych i bezspornych na podstawie art. 991§2 k.c. zasądzono na rzecz powoda kwotę 659 230, 97 zł. Pozwana jest w opóźnieniu, roszczenie powoda jest wymagalne w terminie oznaczonym w art. 455 k.c. , przy czym ważąc charakter roszczenia przyjąć należy, że termin ten upłynął po miesiącu od doręczenia (vide k. 173-175) wezwania do zapłaty, czyli 7 lutego 2021. Znaczy to, że opóźnienie pozwanej powstało 8 lutego 2021 i od tej daty na podstawie art. 481§1- 2 k.c. powinna zapłacić odsetki ustawowe za opóźnienie.

KOSZTY PROCESU

Dla potrzeb ich rozliczenia przyjęto, ze powód wygrał proces w 63,5%.

Koszty procesu stosunkowo rozdzielono w tej proporcji na podstawie art. 100 kpc.

Koszty powoda, to: opłata od pozwu 10 000 zł (ponad tę kwotę był zwolniony) oraz wynagrodzenie radcy prawnego 10800 zł oraz opłata od pełnomocnictwa 17 zł oraz wydatek na opinię biegłego 3000 zł oraz opłata od wniosku o zabezpieczenie 100 zł oraz opłata od wniosku o uzasadnienie postanowienia o odmowie zabezpieczenia 100 zł. Razem 24017 zł, z czego winien uzyskać zwrot 63,5% czyli 15250, 80 zł

Koszty pozwanej to wynagrodzenie adwokata 10800 zł oraz opłata od pełnomocnictwa 17 zł, podlega z tego zwrotowi 36,5 % czyli 3948, 20 zł. Różnica tych kwot wynosi 11302, 60 zł i zasądzono ją w punkcie trzecim sentencji.

KOSZTY SĄDOWE

A.  Powód zwolniony był od opłaty sądowej od pozwu w części wynoszącej 41979 zł, bo cała opłata to 51979 zł. Z tego 36,5%, czyli 26656,70 zł powinna zapłacić pozwana, co wynika z art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (dalej uoksc). Natomiast 15322,30 zł należy ściągnąć z roszczenia zasądzonego od pozwanej na rzecz powoda zwolnionego od kosztów (art. 113 ust. 2 punkt 1 uoksc), bo nie ma podstaw by odstąpić od tego na podstawie art. 113 ust. 4 uoksc – mając choćby na uwadze ostateczną wartość zasądzonego zachowku i okoliczność, że sąd zwolnił powoda od kosztów z racji bieżącej niemożności pokrycia bardzo wysokiej opłaty sądowej od pozwu i braku możliwości zaoszczędzenia na ten cel przed procesem, niemniej nic nie uzasadnia odstąpienia od ściągnięcia powyższego z zasądzonej kwoty zachowku.

B.  W toku procesu powstały też wydatki wyłożone tymczasowo przez Skarb Państwa, żadna strona nie została z nich zwolniona, wynoszą one 5990,90 zł (wydatki na opinię biegłego wynoszące 8990,90 zł minus 3000 zł zapłaconej przez powoda zaliczki), z czego odpowiednio 63,5% czyli 3804,20 zł winna zapłacić pozwana, a 36,5% czyli 2186,70 zł powód. Podstawą tego rozliczenia jest art. 83 ust. 2 uoksc.

C.  Powyższe obliczenia znalazły odzwierciedlenie w rozstrzygnięciach punktów IV – VI.

RYGOR NATYCHMIASTOWEJ WYKONALNOŚCI

Pozwana do kwoty wymienionej w punkcie VII sentencji uznała powództwo w odpowiedzi na pozew. W świetle art. 333§1 pkt 2 kpc oznacza to obowiązek nadania rygoru natychmiastowe wykonalności wyrokowi w tej części.