Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego we Wrocławiu

UZASADNIENIE

Powodowie T. L. i Z. L. wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. w W. na ich rzecz solidarnie 531.091,06 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty – z uwagi na nieważność całej umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 24.10.2008 r. na podstawie art. 58 kc w zw. z art. 69 pr. bank. albo unieważnienie ww. umowy na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym w zw. z art. 69 ust. 1 pr.bank., ewentualnie o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz solidarnie 121.244,08 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty – wskutek uznania niektórych postanowień ww. umowy za abuzywne w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} kc i tym samym bezskuteczne względem powodów. Powodowie wnieśli także o zasądzenie kosztów procesu.

Powodowie podali, że w dniu 24.10.2008 r. zawarli z (...) S.A. w W. – poprzednikiem prawnym pozwanego umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) na kwotę 400.000 zł. Kredyt został udzielony na okres 300 miesięcy, z przeznaczeniem na finansowanie zakupu domu jednorodzinnego nr (...) w zabudowie szeregowej w miejscowości S. na działce nr (...). Walutą indeksacji był frank szwajcarski. Ostateczną datę spłaty kredytu ustalono na 24.10.2033 r. Kredyt został zabezpieczony hipoteką umowną kaucyjną do kwoty 800.000 zł. Kredyt został uruchomiony jednorazowo w PLN w dniu 31.10.2008 r. w wysokości 400.000 zł po kursie 1 CHF = 2,3742 PLN, dając równowartość 169.083,15 CHF. Powodowie podnieśli, że w umowie nie wskazano expressis verbis kursu, po jakim dojdzie do przeliczenia kwoty kredytu, ani wysokości zobowiązania w walucie indeksacji. Według § 2 ust. 2 umowy kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla ww. waluty, zgodnie z „Tabelą kursów” w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu. Postanowienie to koresponduje z § 4 ust. 1a umowy, który informuje, że kredytu wykorzystywany jest w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu. Natomiast spłata rat kapitałowo-odsetkowych zgodnie z § 9 umowy była dokonywana w PLN po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz obowiązującym w Banku w dniu spłaty.

Powodowie podkreślili, że nigdy nie otrzymali z tytułu zawartej umowy wypłaty środków w walucie szwajcarskiej. Ponadto nie zalegają ze spłatą kredytu. Wysokość roszczenia głównego wynika z zsumowania kwot uiszczonych w okresie od 26.04.2010 r. do 24.12.2019 r. z tytułu w całości nieważnej umowy.

Powodowie podnieśli dalej, że kredyt jest kredytem złotowym, natomiast przeliczenie nastąpiło według klauzuli abuzywnej, co stanowi o nieskuteczności postanowień umowy. Podstawą roszczenia jest uznanie, że poszczególne postanowienia umowy dotyczące indeksacji z uwagi na brak regulacji i zasad kursów, po których przeliczana będzie wysokość kredytu, mają charakter niedozwolony zgodnie z art. 385 ¹ § 1 kc. Zastosowana klauzula indeksacyjna powoduje, że kwota zobowiązania nigdy nie będzie równa kwocie kapitału udzielonego powodom.

Szczegółowe uzasadnienie stanowiska powodów zawarte jest na k. 4-25 akt sprawy.

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów kosztów procesu.

W ocenie pozwanego umowa kredytu stanowi ważne i skuteczne zobowiązanie i brak jest podstaw do stwierdzenia jej nieważności z mocy prawa. Umowa kredytu indeksowanego do waluty obcej była prawnie dopuszczalna nawet przed wejściem w życie ustawy antyspreadowej, a co do zasady akceptowana również przez TSUE. Ponadto, kredyt indeksowany do waluty obcej nie jest kredytem złotowym, ponieważ należy wyraźnie rozróżnić walutę zobowiązań wynikających z zawarcia umowy kredytu od waluty spełnienia świadczenia, tj. waluty, w jakiej dokonywano uruchomienia – wypłaty kredytu oraz spłaty rat kapitałowo-odsetkowych. Klauzula indeksacyjna przewidująca sam mechanizm indeksacji kredytu i wyrażenie zadłużenia w walucie CHF nie podlega ocenie z punktu widzenia abuzywności, gdyż określa ona główny przedmiot świadczenia stron i została sformułowana w sposób jednoznaczny. Zatem brak jest podstaw do stwierdzenia jej abuzywności. Powyższe należy również odnieść do klauzuli kursowej. Określanie pierwotnej wysokości zadłużenia kredytobiorców oraz wysokości rat kapitałowo-odsetkowych kredytobiorców w walucie CHF poprzez odesłanie do bankowych tabel kursowych w dacie zawarcia umowy kredytu, stanowiło powszechną praktykę rynkową. Brak było jednocześnie wówczas przepisu prawa obligującego pozwanego do precyzyjnego określania w treści umów kredytowych zasad ustalania przez pozwanego tabel kursowych.

Pozwany zakwestionował abuzywność klauzul odwołujących się do tabel kursowych, wskazując, że stosowanie tych tabel było powszechną praktyką rynkową. Podniósł, że nie określał kursów kupna i sprzedaży CHF w sposób dowolny i arbitralny, ale stosował kursy rynkowe, w pełni odpowiadające kształtowaniu się cen tej waluty na rynku międzybankowym. Pozwany podniósł, że powodowie skorzystali z kapitału na znacznie korzystniejszych warunkach ekonomicznych – oprocentowanego w oparciu o stawkę LIBOR, a nie WIBOR. Wskazał, że nawet przyjęcie ewentualnej abuzywności klauzul odsyłających do tabel kursowych nie powoduje upadku mechanizmu waloryzacji do waluty obcej CHF, pojawić się może co najwyżej zagadnienie kursu, po którym należałoby przeliczać wysokość kapitału i rat kapitałowo-odsetkowych. Zarzucił, że powodowie pomijają wejście w życie tzw. ustawy antyspreadowej, która stanowiła wyraźną ingerencję ustawodawcy ostatecznie przesądzającą o dopuszczalności tzw. kredytów denominowanych lub indeksowanych (waloryzowanych) do waluty obcej, zarówno przed, jak i po wejściu w życie tej ustawy, a ponadto przyznała kredytobiorcom uprawnienie do spłaty rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w walucie obcej. Dalej pozwany wskazał, że mając na względzie zasadniczy cel Dyrektywy nr 93/13 oraz orzecznictwo TSUE wypracowane na jej podstawie, nie powinno budzić wątpliwości, że sąd krajowy może uznać za nieuczciwy tylko jeden element postanowienia nieuczciwego, przy pozostawieniu w mocy pozostałych. Po ewentualnej eliminacja klauzuli kursowej umowa kredytu może nadal obowiązywać, gdyż możliwe jest jej wykonanie zgodnie z art. 69 ust. 3 prawa bankowego, poprzez spłacanie rat bezpośrednio we frankach szwajcarskich. Tak czy inaczej, konsument może spłacać raty w PLN według kursu średniego NBP na podstawie art. 358 § 1 i 2 kc.

Pozwany podniósł, że w przypadku ewentualnego unieważnienia umowy przysługuje mu roszczenie o zwrot kwoty, która została wypłacona konsumentowi na podstawie umowy kredytu. Przedmiotowe roszczenie, obliczone wg średniego oprocentowania dla kredytu hipotecznego, wynosi 513.900,21 zł. Ponadto na wypadek unieważnienia przez Sąd umowy kredytu pozwany podniósł ewentualny zarzut potrącenia wierzytelności powodów z wzajemną wierzytelnością o zwrot udzielonego kredytu, tj. kwotą 400.000 zł, oraz wierzytelnością pozwanego z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, tj. kwotą 113.900,21 zł, ewentualnie zarzut zatrzymania ww. kwot.

Szczegółowe uzasadnienie stanowiska pozwanego zawarte jest na k. 63-102 akt sprawy.

W piśmie procesowym z dnia 09.09.2020 r. (k. 168-186) powodowie zmienili żądanie pozwu w ten sposób, że wnieśli o zasądzenie od pozwanego solidarnie na ich rzecz kwoty 50.726,94 zł, tj. sumy rat uiszczonych w okresie od 26.04.2010 r. do 24.08.2011 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia doręczenia pozwanemu pozwu oraz kwoty 128.758,03 CHF, tj. rat uiszczonych w okresie od 26.09.2011 r. do 24.12.2019 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie licznymi od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty – z uwagi na nieważność całej umowy kredytu z dnia 24.10.2008 r. na podstawie art. 58 kc w zw. z art. 69 pr. bank., przy czym powodowie wnieśli o rozpoznanie powyższego roszczenia jako w pierwszej kolejności roszczenia głównego, natomiast roszczenia z pkt 2 petitum w razie oddalenia powyższego roszczenia (roszczenie ewentualne).

W kolejnym piśmie procesowym z dnia 18.08.2021 r. (k. 244-251) powodowie zmienili żądanie pozwu w ten sposób, że wnieśli o ustalenie nieważności całej umowy kredytu z dnia 24.10.2008 r. oraz o zasądzenie od pozwanego solidarnie na ich rzecz kwoty 92.278,94 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi dla kwoty 50.726,94 zł od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty i dla kwoty 41.552 zł od dnia doręczenia pisma z dnia 18.08.2021 r. pozwanemu do dnia zapłaty oraz kwoty 137.704,75 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi dla kwoty 128.758,03 CHF od dnia doręczenia pozwu do dnia zapłaty i dla kwoty 8.946,72 CHF od dnia doręczenia pisma z dnia 18.08.2021 r. pozwanemu do dnia zapłaty.

Sąd ustalił w sprawie następujący stan faktyczny.

W 2008 r. powodowie T. L. i Z. L. zamierzali zmienić mieszkanie na większe w związku z adopcją kolejnego dziecka. Na cel potrzebowali uzyskać środki z kredytu bankowego. Od pośrednika finansowego dowiedzieli się, że nie mają zdolności kredytowej, aby zaciągnąć kredyt w złotówkach, natomiast mają tę zdolność dla kredytu we frankach szwajcarskich. Jednocześnie otrzymali informację, że frank szwajcarski jest walutą stabilną i bezpieczną.

Szczegółowe warunki kredytu nie były negocjowane. Powodom nie przedstawiono żadnej symulacji, nie były też omawiane zasady ustalania kursów walut stosowanych przez (...) S.A.

W chwili zawarcia umowy powodowie nie prowadzili działalności gospodarczej.

/ dowód: zeznania powodów: T. L. – e-protokół z dnia 15.10.2021 r.

00:01:40-00:18:27 – k. 284-285 i 287, Z. L. – e-protokół z dnia

15.10.2021 r. 00:18:28-00:21:25 – k. 285 i 287 /

W dniu 02.10.2008 r. powodowie złożyli w (...) S.A. wniosek o kredyt hipoteczny w kwocie 400.000 zł, w walucie CHF, na okres 25 lat, w wariancie spłaty równych rat kapitałowo-odsetkowych, z przeznaczeniem na finansowanie budowy realizowanej przez dewelopera lub spółdzielnię mieszkaniową w S. przy ul. (...) (...). Całkowity koszt inwestycji wynosił 544.000 zł. Jako prawne zabezpieczenie umowy powodowie zaproponowali hipotekę na nieruchomości.

Powodowie złożyli pisemne oświadczenie, że:

- zostali poinformowani o ryzyku stopy procentowej, wynikającym z zaciągnięcia kredytu oprocentowanego w oparciu o zmienną stopę procentową oraz są świadomi jego ponoszenia,

- zostali poinformowani o ryzyku kursowym, wynikającym z zaciągnięcia kredytu w złotych denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej oraz mają pełną świadomość jego ponoszenia.

Jednocześnie powodowie wyrazili zgodę na objęcie ochroną ubezpieczeniową w ramach „Ubezpieczenia na życie spłaty kredytu mieszkaniowego”.

Wniosek został przygotowany na wzorcu stosowanym przez Bank.

/ dowód: wniosek o kredyt – k. 109-117; zeznania powodów: T. L. – e-

protokół z dnia 15.10.2021 r. 00:01:40-00:18:27 – k. 284-285 i 287, Z. L.

– e-protokół z dnia 15.10.2021 r. 00:18:28-00:21:25 – k. 285 i 287 /

W dniu 24.10.2008 r. T. L. i Z. L. jako kredytobiorcy oraz (...) S.A. w W. jako kredytodawca zawarli umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...).

Integralną częścią umowy kredytu były Ogólne Warunki Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów na Cele Mieszkaniowe i Pożyczek Hipotecznych (OWKM), stanowiące załącznik nr 1 do umowy (§ 1 ust. 2).

(...) S.A. udzielił powodom kredytu w kwocie 400.000 zł denominowanego (waloryzowanego) w walucie CHF, na okres 300 miesięcy od dnia 24.10.2008 r. do dnia 24.10.2033 r. na zasadach określonych w umowie i OWKM (§ 2 ust. 1).

Kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla ww. waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu (§ 2 ust. 2).

O wysokości wykorzystanego kredytu denominowanego (waloryzowanego) wyrażonego w walucie CHF, wysokości odsetek w okresie karencji oraz wysokości rat kapitałowo-odsetkowych w w/w walucie Bank miał poinformować kredytobiorców w terminie 7 dni od dnia całkowitego wykorzystania kredytu na zasadach określonych w OWKM (§ 2 ust. 3).

Kredyt przeznaczony był na finansowanie zakupu domu jednorodzinnego nr (...) w zabudowie szeregowej w miejscowości S., działka nr (...), od (...) S.A. we W. przy ul. (...), o wartości kosztorysowej 544.000 zł (§ 3 ust. 1).

Udział własny kredytobiorców wynosił 144.000 zł (§ 3 ust. 2).

Inwestycja miała zostać rozpoczęta w 10.2008 r., zakończona i rozliczona w 10.2010 r. (§ 3 ust. 4).

Uruchomienie kredytu miało nastąpić jednorazowo w terminie do dnia 30.10.2008 r. w formie przelewu na rachunek bankowy w (...) S.A. nr (...) (§ 4 ust. 1).

Kredyt miał by zostać wykorzystany w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania danej transzy (§ 4 ust. 1a).

Uruchomienie kredytu miało nastąpić po spełnieniu warunków określonych w OWKM oraz po złożeniu przez kredytobiorców pisemnej dyspozycji wypłaty kredytu (§ 4 ust. 2).

Bank pobrał od kredytobiorców prowizję w wysokości 672 zł z tytułu ryzyka udzielenia kredytu z brakującą wartością zabezpieczenia; wysokość prowizji stanowiła 3,5 % kwoty kredytu w wysokości 19.200 zł, która nie znajdowała pokrycia w wymaganej przez Bank wartości zabezpieczenia w postaci hipoteki na nieruchomości (§ 6 ust. 2).

Zasady pobierania opłat i prowizji, zasady zmiany ich wysokości oraz sposób informowania o tych zmianach określały OWKM (§ 6 ust. 3).

Kredytobiorcy oświadczyli, że otrzymali wyciąg z „Taryfy prowizji i opłat (...) S.A.”, akceptują jej treść oraz zasady informowania o zmianie wysokości opłat i prowizji (§ 6 ust. 4).

Oprocentowanie kredytu było zmienne i stanowiło sumę zmiennej stawki odniesienia oraz stałej marży Banku w wysokości 2,25 p.p. (§ 8 ust. 1).

W dniu zawarcia umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 5,21 % i było równe sumie stawki odniesienia, którą była stawka rynku pieniężnego LIBOR 3-miesięczny, oraz marży Banku w wysokości 2,32 p.p. (§ 8 ust. 2).

Pierwsza zmiana oprocentowania wynikająca ze zmiany stawki odniesienia miała nastąpić w miesiącu kalendarzowym następującym po miesiącu, w którym została zawarta umowa, w dniu ustalonym jako dzień płatności raty kapitałowo-odsetkowej (§ 8 ust. 3).

Kolejne zmiany miały być dokonywane w trzymiesięcznych okresach odsetkowych, począwszy od dnia dokonania pierwszej zmiany, każdorazowo w dniu ustalonym jako dzień płatności raty kapitałowo-odsetkowej (§ 8 ust. 4).

Ostateczny termin spłaty kredytu, odsetek i innych należności przypadał na dzień 24.10.2033 r. (§ 9 ust. 1).

Po okresie wykorzystania kredytu kredytobiorcy byli zobowiązani do spłaty kredytu wraz z odsetkami w 300 ratach miesięcznych w dniu 24 każdego miesiąca, począwszy od dnia 24.11.2008 r., przy czym spłata rat kapitałowo-odsetkowych miała być dokonywana w złotych, po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu spłaty; wysokość rat kapitałowo-odsetkowych w złotych zależała od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w Banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości w/w kursu waluty miała wpływ na ostateczną wysokość spłacanego przez kredytobiorcę kredytu (§ 9 ust. 2).

Miesięczne raty kapitałowo-odsetkowe ustalane były w równej wysokości (§ 9 ust. 3).

Zabezpieczenia spłaty kredytu stanowiły (§ 10 ust. 1):

1) hipoteka umowna kaucyjna do kwoty 800.000 zł ustanowiona na prawie własności do domu jednorodzinnego nr (...) w zabudowie szeregowej położonej w miejscowości S., działka nr (...), dla którego Sąd Rejonowy w Środzie Śląskiej miał wyodrębnić nową księgę wieczystą z KW nr (...);

2) cesja na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia domu jednorodzinnego od ognia i innych zdarzeń losowych.

Kredytobiorcy oświadczyli, że w związku z zaciągnięciem kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej zostali poinformowani przez Bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut oraz rozumieją wynikające z tego konsekwencje (§ 11 ust. 4).

Kredytobiorcy oświadczyli również, że akceptują zasady funkcjonowania kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej, w szczególności zasady dotyczące określenia kwoty kredytu w walucie wskazane w § 2 umowy, sposobu uruchomienia i wykorzystania kredytu określone w § 4 umowy oraz warunków jego spłaty określone w § 9 umowy (§ 11 ust. 5).

W dniu 08.01.2009 r. strony umowy kredytu z dnia (...) z dnia 24.10.2008 r. zawarły aneks nr (...), na mocy którego hipoteka na zabezpieczenie kredytu (§ 10 ust. 1 umowy) została określona jako hipoteka umowna kaucyjna do sumy najwyższej 800.000 zł na rzecz (...) SA II Oddziału we W. tytułem zabezpieczenia kapitału, odsetek i innych związanych z kredytem należności, ustanowiona na prawie własności do domu jednorodzinnego nr (...) w zabudowie szeregowej, położonego w miejscowości S., działka nr (...), dla którego Sąd Rejonowy w Środzie Śląskiej prowadzi KW nr (...). Pozostałe warunki umowy nie uległy zmianie.

/ dowód: umowa kredytu (...) z dnia 24.10.2008 r. z załącznikami – k. 39-43; aneks

nr (...) – k. 44; Ogólne warunki kredytowania – k. 45-47 /

Uruchomienie kredytu nastąpiło jednorazowo w dniu 31.10.2008 r. poprzez wypłatę kwoty 400.000 zł przeliczonej według kursu 2,3657 na kwotę 169.083,15 CHF.

/ dowód: zaświadczenie (...) S.A. w W. z dnia 14.01.2020 r. – k. 48-54 /

W dniu 20.09.2011 r. strony umowy kredytu (...) z dnia 24.10.2008 r. zawarły aneks nr (...) do tej umowy.

Kredytobiorcy zobowiązali się do spłaty kredytu wraz z odsetkami w 300 ratach miesięcznych w dniu 24 każdego miesiąca, w następujący sposób:

- 34 raty miesięczne płatne od 24.11.2008 r. do 24.08.2011 r., przy czym wysokość rat kapitałowo-odsetkowych miała zostać określona w CHF; spłata rat kapitałowo-odsetkowych miała być dokonywana w złotych po uprzednim przeliczeniu tych rat według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu spłaty; wysokość rat kapitałowo-odsetkowych w złotych miała zależeć od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w Banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości ww. kursu waluty miała mieć wpływ na ostateczną wysokość spłacanego przez kredytobiorców kredytu;

- 266 rat miesięcznych płatnych, począwszy od 26.09.2011 r. do 24.10.2033 r., przy czym wysokość rat kapitałowo-odsetkowych miała zostać określona w CHF; spłata miała nastąpić w CHF z zastrzeżeniem postanowień zawartych w OWKM.

Następnie strony określiły zasady spłaty rat kredytu w zależności od tego, czy spłaty dokonywane były w złotych polskich czy też w walucie obcej.

Strony określiły następujące zasady ustalania kursów walut:

- Bank ustalał wysokość obowiązujących kursów kupna i sprzedaży dewiz w oparciu o kurs bazowy i marżę Banku,

- kurs bazowy powiększony o marżę Banku wyznaczał kurs sprzedaży dewiz, natomiast kurs bazowy pomniejszony o marżę Banku wyznaczał kurs kupna dewiz,

- kurs bazowy ustalany był przez Bank na podstawie aktualnej rynkowej ceny kupna i sprzedaży dewiz,

- procentowy spread na dzień zawarcia aneksu wynosił 6,728417 %,

- kursy walut ulegały zmianie co najmniej dwa razy w ciągu dnia roboczego.

/ dowód: aneks nr (...) z dnia 20.09.2011 r. do umowy kredytu (...) z dnia 24.10.2008 r.

– k. 118-119 /

Na podstawie uchwał nadzwyczajnych zgromadzeń akcjonariuszy (...) S.A. oraz (...) S.A. z dnia 30.07.2012 r., rep. (...) i rep. (...), nastąpiło połączenie tych spółek w trybie art. 492 § 1 pkt 1 ksh poprzez przeniesienie całego majątku (...) S.A. na (...) S.A. jako spółkę przejmującą.

Na podstawie uchwały o zmianie statutu z dnia 16.05.2018 r., rep. (...), Bank zmienił firmę i siedzibę na (...) S.A. w W..

/ fakty powszechnie i urzędowo znane oraz powszechnie dostępne; ponadto dowód: odpis z KRS

nr (...) – k. 29-38 /

Powodowie początkowo spłacali kredyt poprzez potrącenia dokonywane z ich rachunku bankowego, później zdecydowali się dokonywać spłat bezpośrednio w CHF.

Powodowie spłacili na rzecz (...) S.A., a następnie (...) S.A.:

- od dnia 31.10.2008 r. do dnia 24.03.2010 r. – 41.552 PLN, w tym 672 zł prowizji;

- w okresie od dnia 24.04.2010 r. do dnia 24.08.2011 r. – 50.726,94 PLN;

- w okresie od dnia 26.09.2011 r. do dnia 24.12.2011 r. – 128.758,03 CHF,

- w okresie od dnia 24.01.2020 r. do dnia 26.07.2011 r. – 8.946,72 CHF.

/ dowód: zaświadczenie (...) S.A. w W. z dnia 14.01.2020 r. – k. 48-54;

historia rachunku bankowego – k. 253-255 /

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo zasługuje na uwzględnienie prawie w całości.

Sąd dokonał ustaleń stanu faktycznego sprawy na podstawie materiału dowodowego obejmującego przedłożone przez strony dokumenty dotyczące przedmiotu i treści łączącego strony stosunku kredytowego, a także zeznania powodów. Z uwagi na niepamięć świadka A. Z. co do tej konkretnej transakcji, jej zeznania nie były przydatne, albowiem nie sposób przyjąć, aby opisane przez nią zasady przygotowywania umów kredytowych zastosowane zostały w sprawie powodów.

Wniosek dowodowy pozwanego o przesłuchanie świadka I. K. podlegał oddaleniu jako nieprzydatny do rozstrzygnięcia sprawy, nieadekwatny do okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy oraz do okoliczności, jakie miałyby zostać udowodnione. Świadek I. K. została zgłoszona m.in. na okoliczność zasad funkcjonowania kredytów denominowanych/waloryzowanych do CHF, sytuacji na rynku kredytów hipotecznych w latach 2004-2009, oczekiwań kredytobiorców, a także sposobu przygotowania i publikowania tabel kursowych pozwanego, zasad określania kursów walut i spreadu. Świadek nie brała udziału w negocjowaniu i zawarciu umowy z powodami, zatem nie mogła mieć wiedzy nt. ich oczekiwań, zaś oczekiwania innych kredytobiorców nie mają znaczenia w tej sprawie. Zasady funkcjonowania kredytów denominowanych/waloryzowanych do CHF, jak i zasady ustalania kursów są doskonale znane Sądowi oraz pełnomocnikom stron. Sytuacja na rynku kredytów została opisana w przedłożonych przez pozwanego dokumentach – raportach, analizach, itp., które także nie są przydatne do rozstrzygnięcia sprawy, gdyż nie odnoszą się do konkretnego stosunku kredytowego z udziałem powodów. Zeznania świadka z kolei z natury nie są dowodem na tego rodzaju okoliczności. Niezależnie od powyższego, takie okoliczności jak sposób przygotowania i publikowania tabel kursowych pozwanego, zasad określania kursów walut i spreadu powinny wynikać z umowy, jej ogólnych warunków albo z dokumentów o charakterze ogólnym pochodzących od banku kredytującego. Praktyka odwoływania się w umowach do tabel kursowych poszczególnych banków faktycznie była powszechna, co nie znaczy, że była prawidłowa. W związku z powyższym prowadzenie wskazanego dowodu było zbędne i prowadziłoby jedynie do przedłużenia postępowania poza rozsądną potrzebę.

Trzeba zaznaczyć, że poza zeznaniami świadka A. Z. pozwany nie zgłosił żadnych wniosków dowodowych mogących służyć ustaleniu okoliczności zawarcia umowy z powodami. Tymczasem przedmiotem procesu nie jest analiza rynku kredytów mieszkaniowych, złotych czy walutowych, tylko ocena zasadności konkretnych roszczeń wywodzonych z konkretnego stosunku prawnego.

Po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa powodowie dochodzą ustalenia nieważności umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 24.10.2008 r. oraz zwrotu świadczeń nienależnych spełnionych w wykonaniu tej umowy. Powodowie zakwestionowali tę umową kredytową, powołując się na jej sprzeczność z przepisami prawa bankowego oraz zawarcie w treści umowy postanowień niedozwolonych w rozumieniu art. 385 ¹ i nast. kc.

Uprawnione jest stanowisko powodów co do zawarcia w treści umowy z dnia 24.10.2008 r. niedozwolonych postanowień umownych w zakresie odnoszącym się do indeksacji kredytu do waluty CHF, co skutkowało nieważnością tejże umowy.

Powodowie zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego – (...) S.A. w W. umowę kredytu typu indeksowanego (waloryzowanego) do waluty CHF w kwocie 400.000 zł. Stosownie do postanowień umowy kwota kredytu w CHF miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu. Stosowany do przeliczenia walut przy wypłacie kredytu kurs CHF został ustalony jednostronnie według Tabeli kursów obowiązującej w Banku. Z kolei spłata rat kapitałowo-odsetkowych miała być dokonywana w złotych, po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu spłaty. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych w złotych zależała od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w Banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości w/w kursu waluty miała wpływ na ostateczną wysokość spłacanego przez kredytobiorcę kredytu. Od dnia 26.09.2011 r. (stosownie do treści § 1 ust. 2 aneksu nr (...) do umowy kredytu) spłata rat kapitałowo-odsetkowych mogła być określona i dokonywana w CHF. W ten sposób w chwili zawarcia umowy kwota kredytu będąca podstawą wyliczenia rat nie została ściśle oznaczona. Docelowa suma kredytu w CHF miała dopiero wynikać z harmonogramu spłat. Uruchomienie kredytu miało nastąpić po spełnieniu szeregu warunków. Aczkolwiek warunki te mogły być spełnione przez kredytobiorców dość szybko, nawet tego samego dnia lub w ciągu kilku dni, to jednak w chwili zawarcia umowy nie można było jednak jednoznacznie ustalić daty, w jakiej uruchomienie kredytu miało nastąpić. Pozwany w toku procesu w żaden sposób nie wyjaśnił ani nawet nie próbował wyjaśnić, dlaczego nie było możliwe dokonanie jednoznacznego i wiążącego przeliczenia PLN na CHF w dniu zawarcia umowy kredytu i według – uzgodnionego przez strony – kursu z tego dnia. Nic nie stało na przeszkodzie, aby w umowie kredytu dokonać przeliczenia waluty według określonego kursu, w szczególności średniego kursu NBP, albo jakiegokolwiek innego kursu – uzgodnionego z powodami.

Tymczasem umowa kredytu pozostawiała Bankowi swobodę w zakresie wyrażenia w CHF kwoty kredytu oddanej do dyspozycji kredytobiorców, a w konsekwencji wysokości rat spłaty kredytu. Zapis o przeliczeniu sumy kredytu na CHF według kursu z dnia wykorzystania kredytu jest zapisem pochodzącym od Banku, a nie od powodów. Nie było to z pewnością postanowienie indywidualnie uzgodnione, skoro zostało przeniesione dosłownie z regulaminu kredytu. W umowie kredytu nie został również szczegółowo opisany mechanizm ustalania kursów kupna i sprzedaży CHF. Metoda kształtowania kursu nie została uzgodniona w ramach indywidualnej, jednostkowej umowy. Stosowanie w ogóle do jakichkolwiek przeliczeń kursu ustalanego przez Bank – bez jednoznacznego i pełnego przedstawienia w umowie kredytu metody wyliczania tego kursu poddającej się weryfikacji – może być traktowane jako niedozwolone postanowienie umowne, sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy kredytobiorcy. Miernik waloryzacji stosowany do przeliczenia świadczenia pieniężnego winien mieć charakter obiektywny, niezależny od woli jednej ze stron. Natomiast mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 22.01.2016 r., I CSK 149/14, OSNC 2016/11/134; z dnia 13.12.2018 r., V CSK 559/17), inaczej mówiąc jest nieuczciwy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.02.2019 r., II CSK 19/18). Ponadto, zastosowanie innego kursu dla przeliczenia kredytu uruchamianego – kursu kupna oraz innego kursu dla przeliczenia kredytu spłacanego – kursu sprzedaży prowadzi do uzyskania przez bank dodatkowej korzyści finansowej wynikłej z różnicy między tymi kursami. Na tym polega istota tzw. spreadu walutowego.

Zakładając przeliczenie walut PLN/CHF wg średniego kursu NBP, zobowiązanie powodów wyniosłoby:

- według kursu z dnia zawarcia umowy kredytu – 24.10.2008 r. – 2, (...) – 148.604,97 CHF;

- według kursu z dnia uruchomienia kredytu - 31.10.2008 r. – 2, (...) – 161.270,81 CHF.

W każdym wypadku zobowiązanie powodów byłoby wyraźnie niższe od zobowiązania oznaczonego ostatecznie przez pozwanego (169.083,15 CHF). Stosując swój kurs kupna – niższy od kursu średniego NBP – Bank spowodował zwiększenie zobowiązania kredytobiorców wyrażonego w walucie waloryzacji o ok. 8.000-21.000 CHF.

Z uwagi na zastosowanie kursu kupna (niższego) do przeliczenia kredytu wypłaconego oraz kursu sprzedaży (wyższego) do spłaty kredytu, zobowiązanie kredytobiorcy staje się wyższe już w dniu wypłaty, gdyby kredyt miał zostać od razu spłacony. Suma kapitału w PLN do spłaty jest w takim przypadku z założenia wyższa od sumy kapitału udostępnionego.

Zastosowanie różnego kursu w zależności od tego, czy przeliczenie dotyczy wypłaconego kredytu czy też wysokości raty w dniu przewidzianym w harmonogramie lub dniu poprzedzającym dzień płatności należy uznać za naruszające interes konsumenta w sposób rażący, a niezależnie od tego za postanowienie umowne dotknięte sprzecznością z zasadami współżycia społecznego na zasadach ogólnych, a w konsekwencji nieważnością w rozumieniu art. 58 § 2 kc. Na potrzeby indeksacji kredytu do waluty obcej należało przyjąć kurs ustalany według tej samej jednolitej metody – albo każdorazowo kurs kupna, albo każdorazowo kurs sprzedaży albo jakąś postać kursu uśrednionego lub kursu niezależnego od stron umowy, np. kursu ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski. Rozbieżność stosowanych kursów stanowi korzyść wyłącznie dla banku udzielającego kredytu, a nie dla kredytobiorcy będącego konsumentem. Sytuacje tego rodzaju legły zresztą u podstaw dokonania nowelizacji prawa bankowego ustawą tzw. antyspreadową z dnia 26.07.2011 r.

Nie ma przy tym znaczenia, że strony zawarły w 2011 r. aneks nr (...), w którym wskazały na zasady ustalania kursów, jako że również ten aneks niedostatecznie sprecyzował ustalanie „kursu bazowego”, jako pochodnej „kursów rynkowych”. Dla oceny abuzywności postanowień umownych miarodajna jest bowiem chwila zawarcia umowy (uchwała składu 7 sędzióe Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17, OSNC 2019/1/2).

Nietrafnie podniósł pozwany, że indeksacja kredytu była indywidualnie uzgodniona, co miałoby wynikać z treści wniosku kredytowego. We wniosku powodowie wskazali, że wnoszą o przyznanie im kredytu w kwocie 400.000 zł. To, że kredyt miał być wyrażony ostatecznie w walucie CHF, wynika z samego formularza pochodzącego od Banku. Złożenie wniosku kredytowego o określonej treści nie jest przy tym tożsame z indywidualnym uzgodnieniem postanowień umowy kredytu.

Wadliwe klauzule przeliczeniowe podlegają pominięciu – art. 385 ¹ § 1 i 2 kc. Jeżeli jednak dotyczą głównych świadczeń stron, umowa bez uwzględnienia tychże klauzul nie może być w ogóle wykonywana, co z kolei oznacza, iż jest ona nieważna na podstawie art. 58 § 1 kc. W aktualnym orzecznictwie sądowym przyjmowane jest stanowisko, iż klauzula indeksacyjna dotyczy głównego świadczenia stron umowy kredytu w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18, dotyczący zresztą dokładnie tego samego typu kredytu i takich samych klauzul przeliczeniowych, a także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.09.2020 r., I CSK 556/18).

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29.08.1997 r. – Prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Skoro w samej umowie kredytu nie została wiążąco wskazana suma kredytu w CHF, będąca podstawą wyliczenia rat, czyli umowa kredytu pozostawiała bankowi swobodę w zakresie wyrażenia w CHF kwoty kredytu oddanej do dyspozycji kredytobiorcy, a w konsekwencji wysokości rat spłaty kredytu, to znaczy że umowa ta wadliwie określała zobowiązanie kredytobiorcy do zwrotu otrzymanej sumy, a przez to nie zawierała prawidłowo oznaczonych wszystkich niezbędnych elementów umowy kredytu przewidzianych w art. 69 ust. 1 prawa bankowego. To zaś uzasadnia stwierdzenie nieważności tej umowy.

Pozwany nie wykazał, aby treść umowy kredytu została indywidualnie uzgodniona z powodami. Przeciwnie, widać, że treść umowy w zakresie kwestionowanych postanowień indeksacyjnych stanowi wzorzec opracowany przez Bank. Świadek A. Z. wskazała, że umowa kredytu umowa docierała do oddziału Banku przygotowana do podpisu. Z jej zeznań można wywieść wniosek, że reguły były takie same w przypadku wszystkich klientów, tzn. wszyscy otrzymywali ten sam, niezmienny wzór umowy. Pozwany nie wykazał też, aby w okresie pomiędzy dniem 02.10.2008 r. (data wniosku) a dniem 24.10.2008 r. (podpisanie umowy) przedstawił (przesłał) powodom projekt umowy w celu akceptacji i dokonania ewentualnych zmian. Sami zresztą powodowie w trakcie przesłuchania wskazali, że na przeczytanie i podpisanie umowy mieli zaledwie jedną godzinę. W takich okolicznościach nie sposób mówić o indywidualnym uzgodnieniu poszczególnych postanowień umowy kredytu. Nie może też mieć decydującego znaczenia podpisanie przez powodów – na formularzu Banku – oświadczenia o ryzyku walutowym i ryzyku zmiany stopy procentowej. Możliwość samej zmiany kursu waluty jest oczywista, natomiast powodowie nie wyrazili swobodnie zgody na stosowanie kursów ustalanych przez Bank. Nie można też przyjąć, że ryzyko kursowe, immanentnie związane z istotą kredyty typu indeksowanego, zostało kredytobiorcom jednoznacznie, precyzyjnie i wyczerpująco przedstawione.

Co do zasady samo przeliczenie kredytu wyrażonego nominalnie w złotych polskich według oznaczonego kursu waluty obcej można uznać za dopuszczalne i zgodne z ustawą. Według art. 358 ¹ § 2 kc strony umowy, w szczególności umowy kredytu, mogą zastrzec, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego miernika wartości (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25.03.2011 r., IV CSK 377/10; z dnia 18.05.2016 r., V CSK 88/16; z dnia 08.12.2006 r., V CSK 339/06). Tenże miernik może być rozumiany jako wskaźnik w ogóle mający inny charakter albo jako waluta obca w stosunku do waluty zobowiązania – skoro ustawodawca dopuszcza miernik waloryzacji inny niż pieniądz, to znaczy, że dopuszcza także inny pieniądz (walutę) niż pieniądz polski (waluta polska). Świadczenie pieniężne może zatem zostać zwaloryzowane według przewidzianego w umowie kryterium – przeciętnego wynagrodzenia, stopy inflacji, kursu złota, średniej ceny zboża albo jakichkolwiek innego wskaźnika gospodarczego, a także przeliczenie świadczenia pieniężnego wyrażonego nominalnie w złotych polskich może nastąpić według kursu innej waluty. Indeksacja kredytu do waluty obcej jest postacią takiej właśnie waloryzacji umownej. Waloryzacja świadczenia pieniężnego zmierza do urealnienia jego wartości poprzez odwołanie do obiektywnych, niezależnych od stron transakcji kryteriów. Także w przypadku umów kredytu takie urealnienie może znaleźć zastosowanie. Waloryzacja kwoty nominalnej kredytu jest niezależna od ustaleń dotyczących odsetek umownych (kapitałowych), które w przypadku umowy kredytu stanowią wynagrodzenie banku za wykorzystanie przez kredytobiorcę udostępnionych mu środków pieniężnych, w przeciwieństwie do odsetek za opóźnienie pełniących właśnie funkcję waloryzacyjną obok funkcji represyjnej.

Regulacje dotyczące kredytu indeksowanego do waluty obcej zostały wprowadzone do art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 pr. bank. z dniem 26.08.2011 r. na mocy ustawy z dnia 26.07.2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe i niektórych innych ustaw (tzw. ustawy antyspreadowej). Nie oznacza to jednak, iż przed tą datą zawarcie umowy kredytu tego rodzaju było niedopuszczalne. Przeciwnie, możliwość zawarcia umowy kredytu zawierającej tego rodzaju postanowienia mieściła się w ramach ogólnej swobody kontaktowania przewidzianej w art. 353 ¹ kc (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 29.04.2015 r., V CSK 445/14; z dnia 22.01.2016 r., I CSK 1049/14).

Jednakże prawidłowa, dopuszczalna i zgodna z prawem waloryzacja świadczenia wymagałaby jednoznacznego, precyzyjnego oznaczenia miernika waloryzacji przewidzianego w treści umowy. Oznacza to, że przeliczenie sumy kredytu w PLN na CHF musiałoby zostać dokonane od razu, według uzgodnionego przez strony kursu, nie zaś odroczone w czasie na dzień nieznany w chwili zawarcia umowy i pozostawione swobodzie Banku.

W świetle aktualnego orzecznictwa Sądu Najwyższego nie powinno budzić wątpliwości, iż postanowienia § 2 ust. 2, § 4 ust. 1a i § 9 ust. 2 (zd. 3) umowy kredytu (...) mają charakter niedozwolony, uznaje się bowiem, iż określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r. V CSK 382/18, a także wyroki: z dnia 30.09.2020 r., I CSK 556/18; z dnia 02.06.2021 r., I (...) 55/21).

W aktualnym orzecznictwie sądowym dominujące jest stanowisko wskazujące na nieważność umów kredytu indeksowanego do CHF zawierających klauzule przeliczeniowe tożsame z kwestionowanymi przez powodów postanowieniami umowy kredytu oraz regulaminu kredytowania; nieważność ta została stwierdzona m.in. wyrokami:

- Sądu Apelacyjnego w Gdańsku: z dnia 22.10.2020 r., V ACa 213/20;

- Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13.01.2020 r., I ACa 1205/18;

- Sądu Apelacyjnego w Szczecinie: z dnia 19.11.2020 r., I ACa 265/20;

- Sądu Apelacyjnego w Warszawie: z dnia 03.11.2020 r., VI ACa 656/19.

Reasumując powyższe, usprawiedliwione jest stanowisko powodów co do nieważności umowy kredytu (...) nr (...) z dnia 24.10.2008 r.

Zgodnie z art. 189 kpc powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli ma w tym interes prawny.

Powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa może zostać uwzględnione wtedy, gdy spełnione są dwie przesłanki merytoryczne: interes prawny oraz wykazanie prawdziwości twierdzeń powoda o tym, że dany stosunek prawny lub prawo rzeczywiście istnieje. Pierwsza z tych przesłanek warunkuje określony skutek tego powództwa, decydując o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda, wykazanie zaś istnienia drugiej z tych przesłanek decyduje o kwestii zasadności powództwa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.06.2001 r., II CKN 898/00).

Interes prawny w rozumieniu art. 189 kpc oznacza potrzebę prawną, wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej znajduje się powód. Może wynikać z bezpośredniego zagrożenia prawa powoda lub zmierzać do zapobieżenia temu zagrożeniu. Interes prawny występuje także wtedy, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, mająca charakter obiektywny. Powód musi udowodnić, że ma interes prawny w wytoczeniu powództwa przeciwko konkretnemu pozwanemu, który przynajmniej potencjalnie stwarza zagrożenie dla jego prawnie chronionych interesów, a sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego praw przez definitywne zakończenie istniejącego między stronami sporu lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu w przyszłości takiego sporu, tj. obiektywnie odpadnie podstawa jego powstania. Na takie cechy roszczenia o ustalenie z art. 189 kpc wskazywał wielokrotnie Sąd Najwyższy, m.in. w wyrokach: z dnia 30.10.1990 r., I CR 649/90; z dnia 08.05.2000 r., V CKN 29/00; z dnia 04.10.2001 r., I CKN 425/00; z dnia 01.04.2004 r., II CK 125/03; z dnia 18.06.2009 r., II CSK 33/09; z dnia 18.03.2011 r., III CSK 127/10; z dnia 09.02.2012 r., III CSK 181/11, OSNC 2012/7-8/101; z dnia 14.03.2012 r., II CSK 252/11; z dnia 29.03.2012 r., I CSK 325/11; z dnia 19.09.2013 r., I CSK 727/12. Inaczej mówiąc, przez interes prawny w procesie cywilnym należy rozumieć obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawnych, to jest wywołaną rzeczywistym narażeniem lub zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebę uzyskania określonej treści wyroku (T. Rowiński, Interes prawny w procesie cywilnym i w postępowaniu nieprocesowym, Warszawa 1971, s. 26). Osoba zainteresowana może dochodzić roszczenia o ustalenie, jeśli nie może uzyskać jakiejkolwiek innej ochrony, w jakikolwiek inny sposób, niż poprzez uzyskanie i przedłożenie wyroku ustalającego istnienie lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego. O istnieniu interesu prawnego w rozumieniu art. 189 kpc decyduje faktyczna, konkretna potrzeba ustalenia. Potrzeba ta zaś niewątpliwie występuje wówczas, kiedy ustalenie prowadzi do definitywnego rozwiązania problemów powoda i chroni jego również na przyszłość przed posunięciami strony przeciwnej.

Biorąc pod uwagę fakt, iż umowa kredytu nr (...) została zawarta na okres od 24.10.2008 r. do 24.10.2033 r., należy uznać, że zachodzi niepewność sytuacji prawnej powodów wymagająca wiążącego rozstrzygnięcia. Ustalenie nieważności umowy kredytu zwalnia powodów z obowiązku dalszego uiszczania kolejnych rat kredytu i otwiera drogę do ostatecznego rozliczenia kredytu.

W tej sprawie spełnione zostały przesłanki ustalenia nieważności umowy kredytu na podstawie art. 189 kpc, tj. posiadanie przez powodów interesu prawnego w żądaniu takiego ustalenia oraz zaistnienie wadliwości umowy w postaci jej sprzeczności z prawem skutkującej nieważnością na podstawie art. 58 § 1 kc.

Sąd ustalił zatem (pkt I wyroku), że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawarta w dniu 24.10.2008 r. we W. pomiędzy T. L. i Z. L. oraz (...) S.A. w W., jest nieważna.

Ponieważ powodowie konsekwentnie wskazywali na nieważność umowy kredytu, realizując uprawnienie przysługujące im jako konsumentom poszukującym ochrony na drodze sądowej (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie K. i J. D. c/a (...) z dnia 03.10.2019 r., C-260/18), nie było potrzeby dokonywania oceny relacji stron z punktu widzenia roszczeń zgłoszonych jako ewentualne.

Powodowie dokonali wyboru skutku w postaci nieważności umowy, nie domagając się jej utrzymania, brak jest podstaw do rozliczenia kredytu z pominięciem indeksacji kredytu do CHF (czyli tzw. odfrankowienia), wobec czego zbędne było przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego (art. 235 ^{( 2)} § 1 pkt 2 kpc). Dla rozstrzygnięcia tej sprawy nie miało również znaczenia, czy stosowane przez pozwanego kursy CHF miały charakter rynkowy, skoro ich zastrzeżenie w umowie było wadliwe z uwagi na brak indywidualnego uzgodnienia sposobu ustalenia tychże kursów, zaś możliwość przeliczenia kredytu według kursu średniego NBP została istotnie podważona (por. wskazany wyrok TSUE z dnia 03.10.2019 r., C-260/18).

Zgodnie z art. 405 kc w zw. z art. 410 § 1 kc kto spełnił świadczenie nienależne, obowiązany jest do jego zwrotu. Zgodnie zaś z art. 410 § 2 kc świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

W konsekwencji stwierdzenia nieważności umowy kredytu powodowie mogą domagać się zwrotu świadczenia nienależnie spełnionego w wykonaniu tejże umowy, tj. zwrotu kwot przekazanych poprzednikowi prawnemu pozwanego Banku oraz samemu pozwanemu wyrażonych w okresie od 31.10.2008 r. do 24.08.2011 r. w PLN, zaś od dnia 26.09.2011 r. w CHF, tj. odpowiednio 91.278,94 zł oraz 137.704,75 CHF.

W odpowiedzi na pozew pozwany wskazał, że na wypadek unieważnienia przez Sąd umowy kredytu zgłasza ewentualny zarzut potrącenia wierzytelności powodów o zapłatę z wzajemną wierzytelnością pozwanego o zwrot kwoty udzielonego powodom kredytu, tj. 400.000 zł, oraz o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, tj. 113.900,21 zł. Ponadto na wypadek unieważnienia przez Sąd umowy kredytu i nieuwzględnienia z jakiegokolwiek powodu ewentualnego zarzutu potrącenia, pozwany zgłosił zarzut zatrzymania ww. kwot.

Zarzut potrącenia nie zasługiwał na uwzględnienie, został bowiem zgłoszony co do niewymagalnej wierzytelności pozwanego. Zobowiązanie do zwrotu świadczenia nienależnego należy do tzw. zobowiązań bezterminowych, w których termin spełnienia świadczenia nie jest z góry oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, wobec czego spełnienie winno nastąpić niezwłocznie po wezwaniu do wykonania zgodnie z art. 455 kc. Niezwłoczne spełnienie świadczenia pieniężnego w rozumieniu art. 455 kc oznacza z reguły spełnienie go w terminie 14 dni (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.05.1991 r., II CR 623/90; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 20.03.2012 r., I ACa 191/11). Pozwany nie wezwał powodów do zwrotu kwoty udzielonego im kredytu, a tym samym nie doprowadził do wymagalności przysługującego mu roszczenia o zwrot wypłaconych tytułem kredytu środków. Samo złożenie warunkowego oświadczenia o potrąceniu (na wypadek unieważnienia umowy kredytu) nie spełnia tego wymogu, co więcej, nie nastąpiło w stosunku do powodów jako adresatów roszczenia pozwanego, a jedynie wobec ich pełnomocnika procesowego. W konsekwencji nie wywołuje żadnego skutku złożenie przez pozwanego oświadczenia o potrąceniu niewymagalnej wierzytelności; nie ma przy czym znaczenia, że ww. zarzut pozwany zgłosił w odpowiedzi na pozew.

Z kolei w związku ze zgłoszonym ewentualnym zarzutem zatrzymania należy zwrócić uwagę, iż stosownie do uregulowania zawartego w art. 496 i 497 kc prawo zatrzymania powstaje m.in. w przypadku nieważności umowy wzajemnej, kiedy to każda ze stron zobowiązana jest do zwrotu otrzymanego świadczenia drugiej. Tymczasem umowa kredytu nie jest umową wzajemną w rozumieniu art. 496 kc i 497 kc. Jest to umowa dwustronnie zobowiązująca i odpłatna, ale świadczenie kredytobiorcy nie jest ekwiwalentem świadczenia kredytodawcy, jak cena sprzedaży czy wynagrodzenie za wykonanie usługi. Kredytobiorca zwraca otrzymane do jego dyspozycji środki pieniężne, nie zaś spełnia w zamian za nie innego rodzaju świadczenie. W sprawach o zwrot świadczenia z kredytu nie znajduje zastosowania prawo zatrzymania przewidziane w przywołanych przepisach (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 04.12.2019 r., I ACa 442/18).

Ponadto do tego oświadczenia pozwanego należy odnieść te same uwagi co do oświadczenia o potrąceniu. Zostało ono złożone pod warunkiem, a także skierowane wyłącznie do pełnomocnika powodów, zamiast do nich osobiście (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13.01.2020 r., I ACa 1205/18).

Reasumując powyższe, Sąd orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku, zasądzając od pozwanego na rzecz powodów 92.278,94 zł oraz 137.704,75 CHF.

Należne powodom na podstawie art. 481 kc odsetki za opóźnienie podlegają naliczeniu w sposób następujący:

- od kwot 50.726,94 zł oraz 128.753,03 CHF – od dnia 10.07.2020 r., tj. 14 dni po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu,

- od kwot 41.552 zł oraz 8.946,72 CHF – od dnia 16.09.2021 r., tj. 14 dni po doręczeniu pozwanemu odpisu pisma z dnia 18.08.2021 r.

Powodowie nie wykazali, aby przed wytoczeniem powództwa wezwali pozwanego do zapłaty dochodzonej należności. W takiej sytuacji za skuteczne wezwanie do zapłaty należy uznać doręczenie pozwanemu odpisu pozwu, co nastąpiło dnia 25.06.2020 r. (k. 62) oraz pisma rozszerzającego powództwo, co nastąpiło dnia 01.09.2021 r. (k. 276). Tym samym pozwany pozostaje w opóźnieniu odpowiednio od dnia 10.07.2020 r. oraz od dnia 16.09.2021 r.

W pozostałym zakresie – dotyczącym dalszych odsetek – powództwo podlegało oddaleniu.

Sąd oddalił wniosek pozwanego o zawieszenie postępowania w sprawie, uznając wbrew stanowisku pozwanego, iż nie zachodzi tożsamość przedmiotu tej sprawy ze sprawami, w których zostały zadane pytania prejudycjalne przez Sąd Okręgowy dla Warszawy-Woli w Warszawie (sygn. akt II C 1357/17 – C -212/20; sygn. akt II C 2729/18 – C-198/20), jak również przez Sąd Okręgowy w Warszawie (sygn. akt V Ca 1552/19 – III CZP 11/20).

Na podstawie art. 98 kpc powodom jako wygrywającym sprawę przysługuje zwrot kosztów procesu obejmujących opłatę sądową od pozwu – 1.000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika ustalone zgodnie z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie – 10.800 zł oraz opłatę skarbową od pełnomocnictwa – 34 zł, tj. łącznie 11.834 zł.

Mając powyższe na uwadze, Sąd orzekł, jak w sentencji wyroku.