Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego we Wrocławiu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 lipca 2022 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu XII Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SO Krzysztof Rudnicki

Protokolant: Marta Budzyńska

po rozpoznaniu w dniu 29.06.2022 r.

we Wrocławiu

na rozprawie

sprawy z powództwa B. K. i E. K.

przeciwko (...) S.A. w W.

o zapłatę ewentualnie ustalenie i zapłatę

I. oddala powództwo główne o zapłatę 97.188,58 zł;

II. ustala, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawarta dnia 17.08.2007 r. pomiędzy B. K. i E. K. oraz (...) S.A. w W. (poprzednikiem prawnym pozwanego) jest nieważna;

III. zasądza od pozwanego na rzecz powodów 273.363,90 zł (dwieście siedemdziesiąt trzy tysiące trzysta sześćdziesiąt trzy złote, dziewięćdziesiąt groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi:

- od kwoty 230.809,65 zł – od dnia 18.07.2020 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 42.554,25 zł – od dnia 22.01.2022 r. do dnia zapłaty;

IV. oddala powództwo w pozostałym zakresie;

V. zasądza od pozwanego na rzecz powodów 8.716,48 zł kosztów procesu.

XII C 480 / 20

UZASADNIENIE

Powodowie B. K. i E. K. wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. w W. 97.188,58 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu (08.05.2020 r.) do dnia zapłaty tytułem zwrotu świadczenia nienależnego wskutek nadpłaty rat kredytu uiszczonych w wykonaniu umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 17.08.2007 r. za okres od maja 2010 r. do grudnia 2019 r. oraz zasądzenie od pozwanego kosztów procesu ewentualnie zasądzenie od pozwanego 230.809,65 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu (08.05.2020 r.) do dnia zapłaty tytułem zwrotu świadczenia nienależnego, tj. rat kredytu uiszczonych w wykonaniu nieważnej umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 17.08.2007 r. za okres od maja 2010 r. do grudnia 2019 r. oraz zasądzenie od pozwanego kosztów procesu

Powodowie podali, że w dniu 17.08.2007 r. zawarli z (...) S.A. umowę o kredyt mieszkaniowy (...). Kredyt został udzielony w kwocie 300.000 zł i był waloryzowany kursem CHF. Powodom przedstawiono kredyt jako tańszy w zestawieniu z dotychczasowymi ofertami. Frank szwajcarski został wskazany jako stabilna waluta. Powodom nie wyjaśniono zasad przeliczania kredytu od strony technicznej. Kwestia ustalania kursu waluty przez pozwanego nie była indywidualnie omawiana i wyjaśniana. Powodom nie przedstawiono kwestii związanych z ryzykiem walutowym dla tego produktu. Wysokość salda w złotych oraz zastosowany kurs przeliczenia określony został dopiero w harmonogramach dostarczonych po zawarciu umowy. W ocenie powodów analizowana umowa jest umową kredytu, którego walutą jest złoty polski. Treść umowy nie przewidywała dokonywania pomiędzy stronami obrotu walutowego. Umowa zawiera mechanizm przeliczeniowy, który kształtuje prawa i obowiązki kredytobiorcy w sposób godzący w dobre obyczaje, rażąco naruszając jego interesy. Nie ma uzasadnienia rozróżnienie kursu kupna jako przelicznika wypłaty środków oraz kursu sprzedaży jako przelicznika spłaty rat, jawi się jako próba osiągnięcia dodatkowego źródła dochodu przez bank. Za nieuzasadnione należy uznać zastosowanie dwóch rodzajów kursów tej samej waluty i to ustalanych wyłącznie przez bank, albowiem może on w sposób dowolny i niekontrolowany ingerować w wysokość tego kursu, a co za tym idzie w wysokość przyznanego kredytu. Tak skonstruowany mechanizm prowadzi do nieuzasadnionego zwiększenia świadczenia pieniężnego po stronie kredytobiorcy. Stosowanie kursów ustalanych przez bank uniemożliwia kredytobiorcy ustalenie wysokości jego rzeczywistego zobowiązania. Umowa kredytu nie wskazuje żadnych obiektywnych kryteriów, którymi kierować się miał bank przy ustalaniu kursu, co narusza podstawowe warunki kontraktowania. Postanowienia zawarte w § 2.2, § 4.1-1a i § 9.2 i 6 umowy należy uznać za niedozwolone w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 kc. Zapisy umowy nie zostały indywidualnie uzgodnione. Umowa zawarta przez strony miała jednoznacznie charakter umowy adhezyjnej. Projekt umowy został w całości przygotowany przez pozwanego.

Powodowie wskazali, że dochodzą nadpłaty uiszczonych rat wyliczonej z pominięciem indeksacji kredytu za okres od maja 2010 r. do grudnia 2019 r. ewentualnie zwrotu całości rat uiszczonych we wskazanym okresie.

Szczegółowe uzasadnienie stanowiska powodów przedstawione jest na k. 4-41 oraz 262-275 akt sprawy.

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów kosztów procesu.

Pozwany zakwestionował roszczenie powodów co do zasady i co do wysokości. Zaprzeczył w szczególności, aby umowa kredytu z dnia 17.08.2007 r. zawierała niedozwolone postanowienia umowne odnoszące się do indeksacji kredytu kursem CHF.

Zarzucił przedawnienie roszczenia obejmującego nadpłaty powstałe do dnia 12.05.2010 r., czyli 10 lat przed wniesieniem pozwu.

Podniósł ewentualny zarzut potrącenia wierzytelności powodów z wierzytelnością o zwrot kapitału kredytu w kwocie 300.000 zł oraz o wynagrodzenie z tytułu korzystania z kapitału w kwocie 100.079,81 zł, w na wypadek nieuwzględnienia tego zarzutu zarzut zatrzymania obu wskazanych kwot.

Szczegółowe uzasadnienie stanowiska pozwanego przedstawione zostało na k. 89-128 oraz 280-283 akt sprawy.

W piśmie procesowym z dnia 19.11.2021 r. (k. 317-320) powodowie zmienili powództwo w ten sposób, że wnieśli o:

- zasądzenie od pozwanego 97.188,58 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zwrotu świadczenia nienależnego wskutek nadpłaty rat kredytu uiszczonych w wykonaniu umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 17.08.2007 r. za okres od maja 2010 r. do grudnia 2019 r. oraz zasądzenie od pozwanego kosztów procesu;

ewentualnie:

- ustalenie, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 17.08.2007 r. jest nieważna;

- zasądzenie od pozwanego 275.454,84 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty tytułem zwrotu świadczenia nienależnego, tj. rat kredytu uiszczonych w wykonaniu nieważnej umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 17.08.2007 r. za okres od września 2007 r. do grudnia 2019 r.;

- zasądzenie od pozwanego kosztów procesu.

W piśmie procesowym z dnia 26.01.2022 r. (k. 333-342) pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości także w zmienionym zakresie.

Ponownie podniósł zarzuty potrącenia albo zatrzymania kwoty 300.000 zł tytułem zwrotu kapitału kredytu.

Sąd ustalił w sprawie następujący stan faktyczny.

W 2007 r. B. K. i E. K. zamierzali zaciągnąć kredyt na budowę domu. Zgłosili się do Oddziału (...) S.A. Pracownik Banku przedstawił im propozycję kredytu złotowego i kredytu indeksowanego kursem franka szwajcarskiego, przy czym ten drugi kredyt miał być dla powodów korzystniejszy.

Pracownik Banku nie wyjaśnił powodom zasad ustalania kursów walut stosowanych przez (...) S.A. ani nie wytłumaczył ryzyka kursowego. Nie informował powodów o możliwości negocjowania warunków umowy.

Wzór umowy nie został powodom udostępniony, z jej treścią zapoznali się podczas drugiej wizyty w Banku przed jej podpisaniem.

/ dowód: zeznania powódki E. K. – e-protokół z dnia 12.02.2021 r. 00:07:21-00:40:38 k. 301-

302 i 304; zeznania powoda B. K. – e-protokół z dnia 12.02.2021 r. 00:40:39-

00:59:18 k. 302-304 /

W dniu 17.08.2007 r. B. K. i E. K. jako kredytobiorcy oraz (...) S.A. w W. (...) Oddział we W. Filia nr (...) w Ś. jako kredytodawca zawarli umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...).

Integralną częścią umowy kredytu były Ogólne Warunki Kredytowania w Zakresie Udzielania

Kredytów na Cele Mieszkaniowe i Pożyczek Hipotecznych (OWKM), stanowiące załącznik nr 1 do umowy (§ 1 ust. 2).

Na wniosek z dnia 29.06.2007 r. (...) S.A. udzielił powodom kredytu w kwocie 300.000 zł denominowanego (waloryzowanego) w walucie CHF na okres 300 miesięcy od dnia 17.08.2007 r. do dnia 30.08.2032 r. na zasadach określonych w umowie i OWKM (§ 2 ust. 1).

Kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu miała zostać

określona według kursu kupna dewiz dla ww. waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu (§ 2 ust. 2).

Kredyt przeznaczony był na finansowanie budowy domu jednorodzinnego położonego w Ś. na działce nr (...), KW nr (...) – wartość kosztorysowa inwestycji: 450.000 zł, udział własny kredytobiorcy: 100.000 zł, okres realizacji: 08/07-07/09 (§ 3 ust. 1 i 2).

Uruchomienie kredytu miało nastąpić w trzech transzach w terminach od :

- dnia 17.08.2007 r. – w wysokości 80.000 zł,

- dnia 01.10.2007 r. – w wysokości 144.000 zł,

- dnia 01.03.2008 r. – w wysokości 76.000 zł,

w formie przelewu na rachunek prowadzony przez (...) S.A. (...) Oddział we W. Filia nr (...) w Ś. nr (...) (§ 4 ust. 1).

Każda transza kredytu miała zostać wykorzystana w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości transzy według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu (§ 4 ust. 1a).

Uruchomienie kredytu miało nastąpić po spełnieniu warunków określonych w OWKM oraz po ustanowieniu zabezpieczeń kredytu, opłaceniu pierwszej składki ubezpieczeniowej i wystawieniu weksla in blanco w celu zabezpieczenia roszczeń (...) S.A. (§ 4 ust. 2).

Kredytobiorcy oświadczyli, że otrzymali wyciąg z „Taryfy prowizji i opłat (...) S.A.” oraz akceptują jej treść (§ 6 ust. 2).

Oprocentowanie kredytu było zmienne i stanowiło sumę zmiennej stawki odniesienia oraz stałej marży Banku w wysokości 1,05 p.p. (§ 8 ust. 1).

W dniu zawarcia umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 3,76 % i było równe sumie stawki odniesienia, którą była stawka rynku pieniężnego LIBOR 3-miesięczny, oraz marży Banku w wysokości 1,05 p.p. (§ 8 ust. 2).

Pierwsza zmiana oprocentowania wynikająca ze zmiany stawki odniesienia miała nastąpić w miesiącu kalendarzowym następującym po miesiącu, w którym została zawarta umowa, w

dniu ustalonym jako dzień płatności raty kapitałowo-odsetkowej (§ 8 ust. 3).

Kolejne zmiany miały być dokonywane w trzymiesięcznych okresach odsetkowych, począwszy od dnia dokonania pierwszej zmiany, każdorazowo w dniu ustalonym jako dzień płatności raty kapitałowo-odsetkowej (§ 8 ust. 4).

Ostateczny termin spłaty kredytu, odsetek i innych należności przypadał na dzień 30.08.2032 r. (§ 9 ust. 1).

Po okresie wykorzystania kredytu kredytobiorcy zobowiązali się do spłaty kredytu wraz z odsetkami w 293 ratach miesięcznych w dniu 28 każdego miesiąca, począwszy od dnia 28.04.2008 r., przy czym spłata rat kapitałowo-odsetkowych miała być dokonywana w złotych, po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu spłaty; wysokość rat kapitałowo-odsetkowych w złotych zależała od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w Banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości w/w kursu waluty miała wpływ na ostateczną wysokość spłacanego przez kredytobiorcę kredytu (§ 9 ust. 2).

Miesięczne raty kapitałowo-odsetkowe ustalane były w równej wysokości (§ 9 ust. 3).

Kredytobiorcy umocowali Bank do obciążania / składania dyspozycji przelewu środków z rachunku nr (...) kwotą wymagalnych zobowiązań wynikających z umowy (§ 9 ust. 7).

Zabezpieczenia spłaty kredytu stanowiły (§ 10 ust. 1):

1) hipoteka kaucyjna do kwoty 600.000 zł ustanowiona na nieruchomości położonej w Ś. na działce nr (...), KW nr (...);

2) cesja na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia budowy domu jednorodzinnego od ognia i innych zdarzeń losowych.

Na okres przejściowy zabezpieczenie stanowiły ubezpieczenie spłaty kredytu w towarzystwie ubezpieczeniowym, z którym Bank miał podpisaną umowę o współpracy oraz weksel własny in blanco wraz z deklaracją wekslową wystawiony przez kredytobiorcę w celu zabezpieczenia roszczeń (...) S.A. (§ 10 ust. 3).

Kredytobiorcy oświadczyli, że w związku z zaciągnięciem kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej zostali poinformowani przez Bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut oraz rozumieją wynikające z tego konsekwencje (§ 11 ust. 4).

Kredytobiorcy oświadczyli również, że akceptują zasady funkcjonowania kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej, w szczególności zasady dotyczące określenia kwoty kredytu w walucie wskazane w § 2 umowy, sposobu uruchomienia i wykorzystania kredytu określone w § 4 umowy oraz warunków jego spłaty określone w § 9 umowy (§ 11 ust. 5).

Ogólne warunki kredytowania w zakresie udzielania kredytów na cele mieszkaniowe oraz kredytów i pożyczek hipotecznych w (...) S.A. przewidywały m.in., że:

- § 5 ust. 4 – w przypadku kredytów denominowanych w walucie obcej ustalona w złotych kwota pobranej przez Bank prowizji przygotowawczej za udzielenie kredytu jest denominowana (waloryzowana) w walucie kredytu i wyliczona według kursu sprzedaży dewiz dla danej waluty zgodnie z Tabelą kursów obowiązującą w Banku w dniu pobrania prowizji;

- § 17 ust. 1 – na wniosek kredytobiorcy Bank może przekształcić kredyt złotowy na kredyt denominowany (waloryzowany), może również przekształcić – na wniosek kredytobiorcy – kredyt denominowany (waloryzowany) na kredyt złotowy lub zmienić rodzaj waluty wymienialnej takiego kredytu.

/ dowód: umowa kredytu (...) z dnia 17.08.2007 r. z załącznikami – k. 45-53; Ogólne

warunki kredytowania w zakresie udzielania kredytów na cele mieszkaniowe oraz

kredytów i pożyczek hipotecznych w (...) S.A. – k. 54-59 /

Kredyt udzielony powodom na podstawie umowy (...) z dnia 17.08.2007 r. został uruchomiony w następujący sposób:

- 04.09.2007 r. – 80.000 PLN – przeliczone po kursie 2,2715 na 35.219,02 CHF,

- 07.02.2008 r. – 76.000 PLN – przeliczone po kursie 2,1920 na 34.671,53 CHF,

- 03.06.2008 r. – 144.000 PLN – przeliczone po kursie 2,0416 na 70.532,92 CHF.

/ dowód: zaświadczenie z dnia 19.02.2020 r. – k. 60-65 /

Na podstawie uchwał nadzwyczajnych zgromadzeń akcjonariuszy (...)S.A. oraz (...) S.A. z dnia 30.07.2012 r., rep. (...) nr (...) i rep. (...) nr (...), nastąpiło połączenie tych spółek w trybie art. 492 § 1 pkt 1 ksh poprzez przeniesienie całego majątku (...) S.A. na (...) S.A. jako spółkę przejmującą.

/ fakty powszechnie i urzędowo znane oraz powszechnie dostępne; ponadto dowód: odpis z KRS

nr (...) – k. 132-160 /

Powodowie dokonywali spłat kredytu w ten sposób, że Bank potrącał z ich rachunku bankowego raty przeliczone na złote polskie. Otrzymywali harmonogramy spłaty wyrażone w CHF. Nie byli w stanie wyliczyć wysokości raty w danym miesiącu.

W okresie od dnia 28.09.2007 r. do dnia 30.12.2019 r. powodowie spłacili na rzecz (...) S.A., następnie (...) S.A., obecnie (...) S.A., 273.363,90 PLN.

/ dowód: zaświadczenie z dnia 19.02.2020 r. – k. 60-65 /

Łączna suma rat kapitałowo-odsetkowych, jakie powodowie zobowiązani byliby uiścić na rzecz (...) S.A., następnie (...) S.A., obecnie (...) S.A., w okresie od maja 2010 r. do grudnia 2019 r., przy założeniu, że początkowe saldo kredytu wynoszące 300.000 zł nie uległo indeksacji kursem waluty CHF, kredyt jest oprocentowany według stawki i marży banku przewidzianych w umowie z późniejszymi zmianami, kredyt podlegał spłacie z pominięciem indeksacji, wynosi: 133.524,84 zł.

Różnica pomiędzy tą sumą a sumą dokonanych przez powodów spłat kredytu (nadpłata) wynosi 99.379,58 zł.

Łączna suma rat kapitałowo-odsetkowych, jakie powodowie zobowiązani byliby uiścić na rzecz (...) S.A., następnie (...) S.A., obecnie (...) S.A., w okresie od maja 2010 r. do grudnia 2019 r., przy założeniu, iż przeliczenia walut PLN/CHF na etapie wypłaty kredytu i na etapie spłaty poszczególnych rat dokonywane były według średniego kursu NBP, oraz utrzymaniu pozostałych postanowień umowy w mocy, wynosi:

a) w wariancie przeliczenia sumy kredytu w PLN na CHF wg kursu z dnia uruchomienia kredytu: 220.045,70 zł,

b) w wariancie przeliczenia sumy kredytu w PLN na CHF wg kursu z dnia zawarcia umowy kredytu: 204.221,66 zł.

Różnica pomiędzy tymi sumami a sumą dokonanych przez powodów spłat kredytu (nadpłata) wynosi odpowiednio:

a) 12.858,72 zł,

b) 28.682,76 zł.

/ dowód: opinia biegłego sądowego z zakresu finansów i rachunkowości G. S. z dnia

28.02.2022 r. – k. 374-449 /

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo zasługuje na uwzględnienie w zakresie roszczeń zgłoszonych jako roszczenia ewentualne.

Po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa powodowie – powołując się na stwierdzenie abuzywności postanowień indeksacyjnych umowy kredytu (...) nr (...) z dnia 17.08.2007 r. – dochodzą jako roszczenia głównego zwrotu świadczenia nienależnego, tj. nadpłaty wyliczonej w ramach tzw. odfrankowienia kredytu, natomiast w ramach roszczenia ewentualnego ustalenia nieważności tejże umowy kredytu oraz zwrotu świadczenia nienależnego w postaci rat kredytu zapłaconych na rzecz pozwanego Banku i jego poprzednika prawnego w wykonaniu umowy.

Sąd dokonał ustaleń stanu faktycznego sprawy na podstawie materiału dowodowego obejmującego przedłożone przez strony dokumenty dotyczące przedmiotu i treści łączącego strony stosunku kredytowego, a także zeznania powodów.

Zeznania świadków K. D. i E. S. były nieprzydatne dla rozstrzygnięcia sprawy. Obie wskazane osoby nie brały udziału w negocjowaniu i zawarciu umowy z powodami, zatem nie mogą mieć wiedzy ani na temat uzgadniania postanowień umowy kredytu i zakresu udzielonych powodom informacji i pouczeń.

Świadek K. D. został zgłoszony na okoliczności: zasad funkcjonowania kredytów denominowanych/waloryzowanych do CHF, sytuacji na rynku kredytów hipotecznych w latach 2004-2009, przyczyn, dla których kredytobiorcy decydowali się na kredyt denominowany/waloryzowany do CHF, sposobu liczenia zdolności kredytowej dla kredytów w PLN i kredytów indeksowanych, powszechnej na rynku praktyki ograniczania się w treści klauzul indeksacyjnych do odesłania do kursów tabelarycznych, zasad finansowania akcji kredytowej, skutków finansowych dla banku w przypadku tzw. odfrankowienia kredytu. Skoro nie obsługiwał powodów, nie może mieć wiedzy na temat motywacji i oczekiwań powodów, zaś motywacje innych kredytobiorców nie mają znaczenia w tej sprawie. Zasady funkcjonowania kredytów denominowanych/waloryzowanych do CHF oraz sytuacja na rynku w latach 2004-2009 są doskonale znane Sądowi oraz pełnomocnikom stron. Sytuacja na rynku kredytów opisana została opisana także w przedłożonych przez pozwanego dokumentach – raportach, analizach, itp., które zresztą też nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, jako że nie odnoszą się do konkretnego stosunku kredytowego z udziałem powodów. Takie okoliczności, jak zasady finansowania kredytów denominowanych/waloryzowanych do CHF, w tym zaciąganie zobowiązań w tej walucie i źródło pozyskiwania przez (...) S.A. finansowania akcji kredytowej, pozostają bez znaczenia dla oceny konkretnego stosunku kredytowego. Sposób liczenia zdolności kredytowej powinien wynikać z dokumentu, zeznania świadka nie są dowodem na tego rodzaju okoliczności. Jeżeli chodzi o praktykę odwoływania się w umowach kredytu do tabel kursowych banku, to fakt, że jakaś praktyka była powszechnie stosowana przez banki, nie znaczy, że była prawidłowa. Z kolei skutki finansowe, jakie mogą dotknąć pozwanego, nie mogą determinować orzeczenia Sądu.

Natomiast świadek E. S. została zgłoszona na okoliczności: sposobu przygotowywania i publikowania tabel kursowych pozwanego, zasad określania kursów walut oraz sposobu określania wysokości spreadu. Nie ma znaczenia, jak wygląda przygotowywanie tabel kursowych pozwanego, tylko jak wyglądało w 2008 r. w (...) S.A. Zasady ustalania kursów walut i wyznaczania spreadu w bankach komercyjnych, na podstawie danych z rynków finansowych, publikowanych w serwisach Reuters, Thomson, Bloomberg, są również znane Sądowi i pełnomocnikom stron. Nie zostały jednakże przewidziane ani w samej umowie kredytu (...) ani w jej ogólnych warunkach, co jest nieprawidłowe.

Z uwagi na kształt i podstawę roszczenia głównego i ewentualnego powodów Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego w celu rozliczenia kredytu z pominięciem postanowień indeksacyjnych oraz przy zastosowaniu średniego kursu NBP.

W pozostałym zakresie dowód ten był nieprzydatny. Brak jest podstaw do ustalania wysokości wynagrodzenia banku za korzystanie z kapitału kredytu. Dopuszczalność dochodzenia przez bank wynagrodzenia za korzystanie z kapitału jest wątpliwa, jako że nie powinien on odnieść korzyści na skutek stwierdzenia nieważności będącej skutkiem niedozwolonych klauzul zamieszczonych w opracowanej przez niego umowie; w orzecznictwie sądowym takie roszczenie banku jest kwestionowane (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 20.02.2020 r., I ACa 635/19). Jeżeli nawet możnaby dopatrzyć się podstawy do formułowania takiego roszczenia w ramach przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, to w opisanej sytuacji żądanie banku stanowiłoby nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 kc.

Ocena zasadności roszczenia powodów uzależniona jest od przesądzenia, czy umowa kredytu z dnia 17.08.2007 r. dotknięta jest wadliwością w postaci zawarcia w niej niedozwolonych postanowień umownych oraz skutków stwierdzenia tej wadliwości.

Uprawnione jest stanowisko powodów co do zawarcia w treści umowy z dnia 17.08.2007 r. niedozwolonych postanowień umownych w zakresie odnoszącym się do indeksacji kredytu do

waluty CHF, co skutkuje nieważnością tejże umowy.

Powodowie zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego – (...) S.A. w W. umowę kredytu typu indeksowanego (waloryzowanego) do waluty CHF w kwocie 300.000 zł. Stosownie do postanowień umowy kwota kredytu w CHF miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu. Stosowany do przeliczenia walut przy wypłacie kredytu kurs CHF został ustalony jednostronnie według Tabeli kursów obowiązującej w Banku. Z kolei spłata rat kapitałowo-odsetkowych miała być dokonywana w złotych, po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu spłaty. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych w złotych zależała od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w Banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości w/w kursu waluty miała wpływ na ostateczną wysokość spłacanego przez kredytobiorców kredytu. W ten sposób w chwili zawarcia umowy kwota kredytu będąca podstawą wyliczenia rat nie została ściśle oznaczona. Docelowa suma kredytu w CHF miała dopiero wynikać z harmonogramu spłat. Uruchomienie kredytu miało nastąpić po spełnieniu szeregu warunków. Aczkolwiek warunki te mogły być spełnione przez kredytobiorców dość szybko, nawet tego samego dnia lub w ciągu kilku dni, to jednak w chwili zawarcia umowy nie można było jednoznacznie ustalić daty, w jakiej uruchomienie kredytu miało nastąpić.

Pozwany w toku procesu w żaden sposób nie wyjaśnił ani nawet nie próbował wyjaśnić, dlaczego nie było możliwe dokonanie jednoznacznego i wiążącego przeliczenia PLN na CHF w dniu zawarcia umowy kredytu i według – uzgodnionego przez strony – kursu z tego dnia. Nic nie stało na przeszkodzie, aby w umowie kredytu dokonać przeliczenia waluty według określonego kursu, w szczególności średniego kursu NBP, albo jakiegokolwiek innego kursu – uzgodnionego z powodami.

Umowa kredytu z dnia 17.08.2007 r. pozostawiała Bankowi swobodę w zakresie wyrażenia

w CHF kwoty kredytu oddanej do dyspozycji kredytobiorców, a w konsekwencji wysokości rat spłaty kredytu. Zapis o przeliczeniu sumy kredytu na CHF według kursu z dnia wykorzystania kredytu jest zapisem pochodzącym od Banku, a nie od powodów. Nie było to z pewnością postanowienie indywidualnie uzgodnione, albowiem pochodziło z wzorca, a sama umowa została opracowana w centrali Banku i przekazana do podpisania w Oddziale. Z zeznań powodów wynika, że nie było możliwości negocjacji postanowień umownych. W umowie kredytu nie został również szczegółowo opisany mechanizm ustalania kursów kupna i sprzedaży CHF. Metoda kształtowania kursu nie została uzgodniona w ramach indywidualnej, jednostkowej umowy. Stosowanie w ogóle do jakichkolwiek przeliczeń kursu ustalanego przez Bank – bez jednoznacznego i pełnego przedstawienia w umowie kredytu metody wyliczania tego kursu poddającej się weryfikacji – może być traktowane jako niedozwolone postanowienie umowne, sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy kredytobiorcy. Miernik waloryzacji stosowany do przeliczenia świadczenia pieniężnego winien mieć charakter obiektywny, niezależny od woli jednej ze stron. Natomiast mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 22.01.2016 r., I CSK 149/14, OSNC 2016/11/134; z dnia 13.12.2018 r., V CSK 559/17), inaczej mówiąc jest nieuczciwy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.02.2019 r., II CSK 19/18). Ponadto, zastosowanie innego kursu dla przeliczenia kredytu uruchamianego – kursu kupna oraz innego kursu dla przeliczenia kredytu spłacanego – kursu sprzedaży prowadzi do uzyskania przez bank dodatkowej korzyści finansowej wynikłej z różnicy między tymi kursami. Na tym polega istota tzw. spreadu walutowego.

Zakładając przeliczenie walut PLN/CHF wg średniego kursu NBP, saldo zobowiązania powodów wyrażonego w walucie waloryzacji wyniosłoby:

- według kursu z dnia zawarcia umowy kredytu – 17.08.2007 r. – 2,3626 = 126.978,75 CHF;

- według kursów z dnia uruchomienia poszczególnych transz kredytu:

- 04.09.2007 r. – 80.000 PLN – 2,3257 = 34.398,25 CHF,

- 07.02.2008 r. – 76.000 PLN – 2,2449 = 33.854,51 CHF,

- 03.06.2008 r. – 144.000 PLN – 2,1002 = 68.564,90 CHF,

tj. łącznie 136.817,66 CHF,

czyli każdorazowo byłoby wyraźnie niższe od zobowiązania oznaczonego ostatecznie przez (...) S.A. (140.423,47 CHF). Stosując swoje kursy kupna – niższe od kursu średniego NBP – Bank spowodował zwiększenie zobowiązania kredytobiorców wyrażonego w walucie waloryzacji o ok. 4.000-14.000 CHF. Ponadto każda z wypłaconych transz kredytu została przeliczona według innego kursu.

Sporna umowa kredytu nie zawiera przy tym żadnego mechanizmu chroniącego konsumentów przed zmianami kursów wykraczającymi poza standardowe, rynkowe fluktuacje, prowadzącymi do istotnego pogorszenia sytuacji kredytobiorców w okresie kredytowania. Oznacza to, że ryzyko kursowe po stronie kredytobiorców ma nieograniczony charakter. Stan taki jest w sposób wręcz oczywiście sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interes konsumentów.

Powyższe szacunki wskazują, że umowa kredytu z dnia 17.08.2007 r. z uwagi na zastosowany mechanizm indeksacyjny prowadzi do skutków dla powodów rażąco niekorzystnych. Przyjęte w umowie warunki indeksacji skutkują nieusprawiedliwioną dysproporcją praw i obowiązków stron umowy na niekorzyść powodów, powodującą niekorzystne ukształtowanie jej sytuacji ekonomicznej oraz jej nierzetelne traktowanie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 03.02.2006 r., I CK 297/05; z dnia 29.08.2013 r., I CSK 660/12; z dnia 30.09.2015 r., I CSK 800/14; z dnia 27.11.2015 r., I CSK 945/14; z dnia 15.01.2016 r., I CSK 125/15, OSNC-ZD 2017/1/9).

Z uwagi na zastosowanie kursu kupna (niższego) do przeliczenia kredytu wypłaconego oraz

kursu sprzedaży (wyższego) do spłaty kredytu, zobowiązanie kredytobiorcy staje się wyższe już w dniu wypłaty, gdyby kredyt miał zostać od razu spłacony. Suma kapitału w PLN do spłaty jest w takim przypadku z założenia wyższa od sumy kapitału udostępnionego.

Zastosowanie różnego kursu w zależności od tego, czy przeliczenie dotyczy wypłaconego kredytu czy też wysokości raty w dniu przewidzianym w harmonogramie lub dniu wpłaty należy uznać za naruszające interes konsumenta w sposób rażący, a niezależnie od tego za postanowienie umowne dotknięte sprzecznością z zasadami współżycia społecznego na zasadach ogólnych, a w konsekwencji nieważnością w rozumieniu art. 58 § 2 kc. Na potrzeby indeksacji kredytu do waluty obcej należało przyjąć kurs ustalany według tej samej jednolitej metody – albo każdorazowo kurs kupna, albo każdorazowo kurs sprzedaży albo jakąś postać kursu uśrednionego lub kursu niezależnego od stron umowy, np. kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski. Rozbieżność stosowanych kursów stanowi korzyść wyłącznie dla banku udzielającego kredytu, a nie dla kredytobiorcy będącego konsumentem. Sytuacje tego rodzaju legły zresztą u podstaw dokonania nowelizacji prawa bankowego ustawą tzw. antyspreadową z dnia 26.07.2011 r.

Odwołanie do kursów kupna i sprzedaży CHF zawartych w Tabeli kursów obowiązującej w Banku oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Przy takich zapisach umowy w chwili jej zawarcia powodowie nie byli w stanie określić rzeczywistej wysokości swojego zobowiązania, w tym zakresie byli uzależnieni od jednostronnej decyzji Banku, co przeczy dobrym obyczajom i narusza równowagę stron stosunku zobowiązaniowego.

Błędnie wywodzi pozwany (pismo procesowe z dnia 16.10.2020 r.), jakoby sporny kredyt był kredytem walutowym. Kredyt w walucie polskiej denominowany lub indeksowany w innej walucie niż polska, jest kredytem w złotych, jedynie rozliczanym w walucie obcej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.11.2019 r., II CSK 483/18; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 26.02.2020 r., I ACa 422/19). Decydujące znaczenie ma ustalenie sumy kredytu wyrażonej w PLN, a nie w CHF. Powodowie ubiegali się o udzielenie kredytu w walucie polskiej w celu sfinansowania zakupu mieszkania. Cel kredytowania wyznaczał też walutę wypłaty kredytu. Kwota kredytu wyrażona w PLN podana jest w umowie kredytu i w tej walucie nastąpiła wypłata środków oraz spłata przez okres co najmniej 5 lat. Także hipoteka zabezpieczająca spłatę kredytu zostało wyrażona w walucie polskiej, a nie w CHF.

Indeksacja kredytu nie została indywidualnie uzgodniona. Jej ukształtowanie wynika z samej treści dokumentu umowy przygotowanej przez Bank. Na indywidualne uzgodnienie wskazywałoby przesłanie kredytobiorcom projektu umowy ze wskazaniem, żeby się z nią zapoznali i przedstawili swoje uwagi i ewentualnie proponowane zmiany.

Należy przy tym wskazać, że (...) S.A. nie zrealizował względem kredytobiorców obowiązków informacyjnych w zakresie ciążącego na nim ryzyka kursowego. Możliwość samej zmiany kursu waluty jest oczywista, natomiast powodowie nie wyrazili swobodnie zgody na stosowanie kursów ustalanych przez Bank. Nie można też przyjąć, że ryzyko kursowe, immanentnie związane z istotą kredytu typu indeksowanego, zostało kredytobiorcom jednoznacznie, precyzyjnie i wyczerpująco przedstawione. Wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat, z przeznaczeniem na nabycie nieruchomości stanowiącej istotny składnik majątku przeciętnego konsumenta, mechanizmu działania ryzyka kursowego wymagało szczególnej staranności pozwanego Banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak aby konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy. Jeżeli mechanizm indeksacji wystawiał kredytobiorców na nieograniczone ryzyko kursowe (co miało miejsce w relacji pomiędzy stronami), obowiązek informacyjny powinien był zostać wykonany poprzez jednoznaczne i zrozumiałe poinformowanie konsumentów, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat. Powodowie nie otrzymali informacji zawierającej bliższe dane, kalkulacji oraz prognoz, odpowiednio zindywidualizowanych i rozłożonych w czasie. Tym samym Bank nie określił w sposób precyzyjny, kompleksowy i jednoznaczny, na czym polega kwestionowany mechanizm indeksacyjny oraz związane z nim ryzyko, nie przeprowadził w tym zakresie rzetelnej symulacji. Bank nie wykonał więc obowiązku informacyjnego w sposób ponadstandardowy (zgodnie z oczekiwaną od niego jako podmiotu profesjonalnego podwyższoną starannością z art. 355 § 2 kc), dający powodom pełne rozeznanie co do istoty transakcji. Wymóg informacyjny musi zostać wykonany w sposób umożliwiający przeciętnemu konsumentowi uzyskanie możliwie pełnej wiadomości o możliwości wzrostu lub spadku wartości waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, oraz pozwalający na oszacowanie istotnych konsekwencji warunku umownego dotyczącego denominacji dla przyszłych zobowiązań finansowych związanych ze spłatą kredytu (zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14.03.2019 r., C-118/17).

Wadliwe klauzule przeliczeniowe podlegają pominięciu – art. 385 ^{( 1)} § 1 i 2 kc. Jeżeli jednak dotyczą głównych świadczeń stron, umowa bez uwzględnienia tychże klauzul nie może być w ogóle wykonywana, co z kolei oznacza, iż jest ona nieważna na podstawie art. 58 § 1 kc. W aktualnym orzecznictwie sądowym przyjmowane jest stanowisko, iż klauzula indeksacyjna dotyczy głównego świadczenia stron umowy kredytu w rozumieniu art. 385 ^{( 1)} § 1 kc (zob. wyroki: Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18 – dotyczący zresztą dokładnie tego samego typu kredytu (...) i takich samych klauzul przeliczeniowych; z dnia 30.09.2020 r., I CSK 556/18; z dnia 02.06.2021 r., I CSKP 55/21; z dnia 27.07.2021 r., V CSKP 49/21; z dnia 28.09.2021 r., I CSKP 74/21; z dnia 03.02.2022 r., II CSKP 415/22; z dnia 03.02.2022 r., II CSKP 459/22; z dnia 03.02.2022 r., II CSKP 975/22; z dnia 19.05.2002 r., II CSKP 792/22).

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29.08.1997 r. – Prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Skoro w samej umowie kredytu nie została wiążąco wskazana suma kredytu w CHF, będąca podstawą wyliczenia rat, czyli umowa kredytu pozostawiała bankowi swobodę w zakresie wyrażenia w CHF kwoty kredytu oddanej do dyspozycji kredytobiorcy, a w konsekwencji wysokości rat spłaty kredytu, to znaczy że umowa ta wadliwie określała zobowiązanie kredytobiorcy do zwrotu otrzymanej sumy, a przez to nie zawierała prawidłowo oznaczonych wszystkich niezbędnych elementów umowy kredytu przewidzianych w art. 69 ust. 1 prawa bankowego. To zaś uzasadnia stwierdzenie nieważności tej umowy.

Co do zasady samo przeliczenie kredytu wyrażonego nominalnie w złotych polskich według

oznaczonego kursu waluty obcej można uznać za dopuszczalne i zgodne z ustawą. Według art. 358 ¹ § 2 kc strony umowy, w szczególności umowy kredytu, mogą zastrzec, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego miernika wartości (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25.03.2011 r., IV CSK 377/10; z dnia 18.05.2016 r., V CSK 88/16; z dnia 08.12.2006 r., V CSK 339/06). Tenże miernik może być rozumiany jako wskaźnik w ogóle mający inny charakter albo jako waluta obca w stosunku do waluty zobowiązania – skoro ustawodawca dopuszcza miernik waloryzacji inny niż pieniądz, to znaczy, że dopuszcza także inny pieniądz (walutę) niż pieniądz polski (waluta polska). Świadczenie pieniężne może zatem zostać zwaloryzowane według przewidzianego w umowie kryterium – przeciętnego wynagrodzenia, stopy inflacji, kursu złota, średniej ceny zboża albo jakichkolwiek innego wskaźnika gospodarczego, a także przeliczenie świadczenia pieniężnego wyrażonego nominalnie w złotych polskich może nastąpić według kursu innej waluty. Indeksacja kredytu do waluty obcej jest postacią takiej właśnie waloryzacji umownej. Waloryzacja świadczenia pieniężnego zmierza do urealnienia jego wartości poprzez odwołanie do obiektywnych, niezależnych od stron transakcji kryteriów. Także w przypadku umów kredytu takie urealnienie może znaleźć zastosowanie. Waloryzacja kwoty nominalnej kredytu jest niezależna od ustaleń dotyczących odsetek umownych (kapitałowych), które w przypadku umowy kredytu stanowią wynagrodzenie banku za wykorzystanie przez kredytobiorcę udostępnionych mu środków pieniężnych, w przeciwieństwie do odsetek za opóźnienie pełniących właśnie funkcję waloryzacyjną obok funkcji represyjnej.

Regulacje dotyczące kredytu indeksowanego do waluty obcej zostały wprowadzone do art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 pr. bank. z dniem 26.08.2011 r. na mocy ustawy z dnia 26.07.2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe i niektórych innych ustaw (tzw. ustawy antyspreadowej). Nie oznacza to jednak, iż przed tą datą zawarcie umowy kredytu tego rodzaju było niedopuszczalne. Przeciwnie, możliwość zawarcia umowy kredytu zawierającej tego rodzaju postanowienia mieściła się w ramach ogólnej swobody kontaktowania przewidzianej w art. 353 ¹ kc (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 29.04.2015 r., V CSK 445/14; z dnia 22.01.2016 r., I CSK 1049/14).

Jednakże prawidłowa, dopuszczalna i zgodna z prawem waloryzacja świadczenia wymagałaby jednoznacznego, precyzyjnego oznaczenia miernika waloryzacji przewidzianego w treści umowy. Oznacza to, że przeliczenie sumy kredytu w PLN na CHF musiałoby zostać dokonane od razu, według uzgodnionego przez strony kursu, nie zaś odroczone w czasie na

dzień nieznany w chwili zawarcia umowy i pozostawione swobodzie Banku.

Treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 18.11.2021 r., C-212/20).

W świetle aktualnego orzecznictwa nie powinno budzić wątpliwości, iż postanowienia § 2 ust. 1-3, § 4 ust. 1a i § 9 ust. 2 i 6 umowy kredytu (...) mają charakter niedozwolony, uznaje się bowiem, iż określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r. V CSK 382/18,

a także wyroki: z dnia 30.09.2020 r., I CSK 556/18; z dnia 02.06.2021 r., I CSKP 55/21).

Nie ma przy tym możliwości oddzielenia klauzuli kursowej (czyli ściśle rodzaju stosowanych kursów) od samej klauzuli indeksacyjnej, bowiem są one powiązane między sobą, a także z pozostałymi postanowieniami umowy. Umowa dotyczyła kredytu indeksowanego, dodatkowo jej istotnym elementem było też oprocentowanie bazujące na wskaźniku odnoszącym się do waluty CHF.

Konsekwencją powyższych wadliwości jest eliminacja postanowień indeksacyjnych, prowadząca jednakże do upadku umowy kredytu w całości.

W aktualnym orzecznictwie sądowym prezentowany jest pogląd, że art. 385 ^{( 1)} § 2 kc wyłącza stosowanie art. 58 § 3 kc, co uzasadnia stanowisko, że nieuczciwe postanowienia indeksacyjne nie powinny być zastępowane innym mechanizmem przeliczeniowym opartym na przepisach kodeksu cywilnego (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 27.11.2019 r., II CSK 483/18; z dnia 26.04.2022 r., II CSKP 550/22). W takiej sytuacji co do zasady wykluczona jest możliwość zmiany przez sąd treści nieuczciwych warunków zawartych w umowie. Działania sądu w razie stwierdzenia klauzuli abuzywnej mają mieć charakter sankcyjny, co oznacza osiągnięcie skutku zniechęcającego profesjonalnych kontrahentów zawierających umowy z konsumentami do zamieszczania w umowach z nimi nieuczciwych postanowień umownych. Skutek ten nie mógłby zostać osiągnięty, gdyby umowa mogła zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy przez wprowadzenie do umowy warunków uczciwych. Kontrahent konsumenta niczym by bowiem nie ryzykował, narzucając nieuczciwe postanowienia umowne, skoro mógłby liczyć na to, że sąd uzupełni umowę przez wprowadzenie uczciwych warunków, które powinny być przez niego zaproponowane od razu. W konsekwencji zastąpienie przez sąd klauzul abuzywnych np. kursem średnim waluty obcej z dnia wymagalności roszczenia ogłaszanym przez NBP, należy wykluczyć, jako sprzeczne z celem założonym w art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady nr 93/13/EWG z dnia 05.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 03.02.2022 r., II CSKP 459/22; z dnia 26.04.2022 r., II CSKP 550/22). Ryzyko przedsiębiorcy stosującego abuzywne klauzule byłoby bowiem w razie ich eliminacji ze stosunku umownego niewielkie i nie zniechęcałoby przedsiębiorców do stosowania nieuczciwych klauzul w przyszłości (zob. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 03.02.2022 r., II CSKP 975/22). Jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 03.10.2019 r., C-260/18). Jednocześnie wykluczona jest możliwość uzupełnienia luk w umowie spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które w niej się znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie są zatem przepisami o charakterze dyspozytywnym lub przepisami mającymi zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę. Art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie zastąpieniu nieuczciwego postanowienia umownego wspomnianym przepisem dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie w razie wyrażenia na to zgody przez strony, jednak możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, wbrew woli konsumenta. Wola konsumenta, który uważa, iż stwierdzenie nieważności całej umowy nie jest dla niego niekorzystne, przeważa nad wdrożeniem systemu ochrony, takiego jak zastąpienie nieuczciwego postanowienia i utrzymanie umowy w mocy (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 03.10.2019 r. C-260/18).

W aktualnym orzecznictwie sądowym prezentowane jest stanowisko wskazujące na nieważność umów kredytu indeksowanego do CHF typu (...) zawierających klauzule przeliczeniowe tożsame z kwestionowanymi przez powodów postanowieniami umowy kredytu oraz regulaminu kredytowania; nieważność ta została stwierdzona m.in. wyrokami:

- Sądu Apelacyjnego w Białymstoku: z dnia 04.11.2021 r., I ACa 530/21,

- Sądu Apelacyjnego w Gdańsku: z dnia 22.10.2020 r., V ACa 213/20;

- Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13.01.2020 r., I ACa 1205/18;

- Sądu Apelacyjnego w Szczecinie: z dnia 16.09.2021 r., I ACa 252/21; z dnia 19.11.2020 r., I ACa 265/20;

- Sądu Apelacyjnego w Warszawie: z dnia 03.11.2020 r., VI ACa 656/19.

W ocenie Sądu Okręgowego brak jest możliwości utrzymania spornej umowy kredytu w mocy po wyeliminowaniu klauzuli indeksacyjnej. Usunięcie tej klauzuli, w szczególności wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, doprowadziłoby do tak daleko idącej modyfikacji umowy, że należałoby ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze. Po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej nieważnością (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18; z dnia 03.02.2022 r., II CSKP 459/22; z dnia 17.03.2022 r., II CSKP 474/22; z dnia 26.04.2022 r., II CSKP 550/22).

Reasumując, niezasadne jest zgłoszone jako główne żądanie zwrotu nadpłaty wyliczonej w ramach tzw. „odfrankowienia” kredytu.

Sąd oddalił zatem (pkt I sentencji wyroku) powództwo główne o zapłatę 97.188,58 zł.

Usprawiedliwione jest natomiast stanowisko co do nieważności umowy kredytu (...) nr (...) z dnia 17.08.2007 r.

Zgodnie z art. 189 kpc powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli ma w tym interes prawny.

Powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa może zostać uwzględnione wtedy, gdy spełnione są dwie przesłanki merytoryczne: interes prawny oraz wykazanie prawdziwości twierdzeń powoda o tym, że dany stosunek prawny lub prawo rzeczywiście istnieje. Pierwsza z tych przesłanek warunkuje określony skutek tego powództwa, decydując o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda, wykazanie zaś istnienia drugiej z tych przesłanek decyduje o kwestii zasadności powództwa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.06.2001 r., II CKN 898/00).

Interes prawny w rozumieniu art. 189 kpc oznacza potrzebę prawną, wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej znajduje się powód. Może wynikać z bezpośredniego zagrożenia prawa powoda lub zmierzać do zapobieżenia temu zagrożeniu. Interes prawny występuje także wtedy, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, mająca charakter obiektywny. Powód musi udowodnić, że ma interes prawny w wytoczeniu powództwa przeciwko konkretnemu pozwanemu, który przynajmniej potencjalnie stwarza zagrożenie dla jego prawnie chronionych interesów, a sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego praw przez definitywne zakończenie istniejącego między stronami sporu lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu w przyszłości takiego sporu, tj. obiektywnie odpadnie podstawa jego powstania. Takie cechy roszczenia o ustalenie z art. 189 kpc są utrwalone w orzecznictwie (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 30.10.1990 r., I CR 649/90; z dnia 08.05.2000 r., V CKN 29/00; z dnia 04.10.2001 r., I CKN 425/00; z dnia 01.04.2004 r., II CK 125/03; z dnia 18.06.2009 r., II CSK 33/09; z dnia 18.03.2011 r., III CSK 127/10; z dnia 09.02.2012 r., III CSK 181/11, OSNC 2012/7-8/101; z dnia 14.03.2012 r., II CSK 252/11; z dnia 29.03.2012 r., I CSK 325/11; z dnia 19.09.2013 r., I CSK 727/12). Inaczej mówiąc, przez interes prawny w procesie cywilnym należy rozumieć obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawnych, to jest wywołaną rzeczywistym narażeniem lub zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebę uzyskania określonej treści wyroku (T. Rowiński, Interes prawny w procesie cywilnym i w postępowaniu nieprocesowym, Warszawa 1971, s. 26). Osoba zainteresowana może dochodzić roszczenia o ustalenie, jeśli nie może uzyskać jakiejkolwiek innej ochrony, w jakikolwiek inny sposób, niż poprzez uzyskanie i przedłożenie wyroku ustalającego istnienie lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego. O istnieniu interesu prawnego w rozumieniu art. 189 kpc decyduje faktyczna, konkretna potrzeba ustalenia. Potrzeba ta zaś niewątpliwie występuje wówczas, kiedy ustalenie prowadzi do definitywnego rozwiązania problemów powoda i chroni jego również na przyszłość przed posunięciami strony przeciwnej.

Biorąc pod uwagę fakt, iż umowa kredytu została zawarta na okres 300 miesięcy (25 lat) do dnia 30.08.2032 r., należy uznać, że zachodzi niepewność sytuacji prawnej powodów wymagająca wiążącego rozstrzygnięcia. Ustalenie nieważności umowy kredytu zwalnia powodów z obowiązku dalszego uiszczania kolejnych rat kredytu i otwiera drogę do ostatecznego rozliczenia kredytu.

W tej sprawie spełnione zostały przesłanki ustalenia nieistnienia stosunku kredytu na podstawie art. 189 kpc, tj. posiadanie przez powodów interesu prawnego w żądaniu takiego ustalenia oraz zaistnienie nieważności umowy stanowiącej źródło tegoż stosunku prawnego w

postaci jej sprzeczności z prawem (art. 58 § 1 kc).

Sąd ustalił zatem (pkt II sentencji wyroku), że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawartej w dniu 17.08.2007 r. pomiędzy B. K. i E. K. oraz (...) S.A. w W. (poprzednikiem prawnym pozwanego) jest nieważna.

Zgodnie z art. 405 kc w zw. z art. 410 § 1 kc, kto spełnił świadczenie nienależne, obowiązany jest do jego zwrotu. Zgodnie zaś z art. 410 § 2 kc świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

W konsekwencji stwierdzenia nieważności umowy kredytu powodowie mogą domagać się zwrotu świadczenia nienależnie spełnionego w wykonaniu tejże umowy, tj. zwrotu kwot przekazanych tytułem rat kapitałowo-odsetkowych (...) S.A., następnie (...)S.A., obecnie (...) S.A., od września 2007 r. do grudnia 2019 r. (zaświadczenie pozwanego Banku z dnia 19.02.2020 r.) w kwocie łącznej 273.363,90 zł. Powodowie zażądali ostatecznie w związku z nieważnością umowy kredytu sumy 275.454,84 zł, jednakże wskazali, że roszczenie dotyczy spłaty dokonanej w okresie od września 2007 r. do grudnia 2019 r. Zaświadczenie pozwanego Banku z dnia 19.02.2020 r. (k. 60-65) wskazuje, że powodowie uiścili od września 2007 r. do stycznia 2020 r. 275.454,84 zł. Odliczając od tej sumy ratę wpłaconą 28.01.2020 r. w kwocie 2.090,94 zł pozostaje 273.363,90 zł.

Zobowiązanie do zwrotu świadczenia nienależnego należy do tzw. zobowiązań bezterminowych, w których termin spełnienia świadczenia nie jest z góry oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, wobec czego spełnienie winno nastąpić niezwłocznie po wezwaniu do wykonania zgodnie z art. 455 kc. Niezwłoczne spełnienie świadczenia pieniężnego w rozumieniu art. 455 kc oznacza z reguły spełnienie go w terminie 14 dni (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.05.1991 r., II CR 623/90; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 20.03.2012 r., I ACa 191/11).

Powodowie nie wykazali, aby przed wniesieniem pozwu wezwali pozwanego do zapłaty. W takiej sytuacji za skuteczne doręczenie wezwania do zapłaty należy uznać doręczenie odpisu

pozwu oraz odpisu pisma procesowego zawierającego modyfikację żądania.

Na podstawie art. 481 § 1 kc odsetki za opóźnienie w zapłacie żądanych kwot przypadają zatem powodom:

- od kwoty 230.809,65 zł – od dnia 18.07.2020 r., tj. po upływie 14 dni od doręczenia pozwanemu odpisu pozwu (03.07.2020 r. – k. 88),

- od kwoty 42.554,25 zł – od dnia 22.01.2022 r., tj. po upływie 14 dni od doręczenia pozwanemu odpisu pisma procesowego z dnia 19.11.2021 r. (07.01.2022 r. – k. 332).

Sąd zasądził zatem (pkt III sentencji wyroku) od pozwanego na rzecz powodów 273.363,90 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie:

- od kwoty 230.809,65 zł – od dnia 18.07.2020 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 42.554,25 zł – od dnia 22.01.2022 r. do dnia zapłaty.

W pozostałym zakresie – dotyczącym części odsetek za opóźnienie – powództwo podlegało oddaleniu jako nieuzasadnione (pkt IV sentencji wyroku).

Nietrafny był zarzut przedawnienia roszczenia powodów. Ponieważ zobowiązanie do zwrotu świadczenia nienależnego jest zobowiązaniem bezterminowym, którego wymagalność zależy od wezwania do zapłaty, zastosowanie znajduje art. 120 kc, zgodnie z którym, jeżeli wymagalność zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Należy zatem rozważyć, kiedy powodowie mogli najwcześniej skierować do pozwanego wezwanie do zapłaty. W ocenie Sądu Okręgowego stan taki zaistniał wówczas, gdy pojawiły się w opinii publicznej, w prasie, itp. szerzej prezentowane poglądy co do możliwych wadliwości umów kredytów indeksowanych lub denominowanych do CHF, czy też po wejściu w życie ustawy antyspreadowej, a zatem około 2011 r. W takim wypadku do dnia wniesienia pozwu nie minął okres 10 lat. Termin przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta wobec przedsiębiorcy opartych na postanowieniach nieuczciwych rozpoczyna swój bieg od chwili, gdy powziął on wiedzę co do nieuczciwego charakteru warunków umownych (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej: z dnia 09.07.2020 r., C-698/18 i C-699/18; z dnia 22.04.2021 r., C-485/19).

Nie zasługiwały na uwzględnienie zgłoszone przez pozwanego ewentualne zarzuty potrącenia oraz zatrzymania.

Ze wcześniej wskazanych względów brak jest podstaw do dochodzenia przez Bank wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu. Pozwany mógłby jedynie przedstawić do potrącenia wierzytelność o zwrot kapitału kredytu (300.000 zł). Jednakże stosownie do art. 498 § 1 kc do potrącenia może zostać przedstawiona wierzytelność wymagalna. Tymczasem, niezależnie od istnienia po stronie powodów obowiązku zwrotu świadczenia otrzymanego w wykonaniu nieważnej umowy kredytu, obowiązek ten nie stał się jeszcze wymagalny. Pozwany nie wezwał powodów skutecznie do zwrotu tego świadczenia, a – stosownie do przywołanego już art. 455 kc – dopiero wezwanie do zapłaty wyznaczyłoby termin spełnienia świadczenia, a przez to jego wymagalność. Samo złożenie warunkowego/ewentualnego oświadczenia o potrąceniu (na wypadek unieważnienia umowy kredytu) nie spełnia tego wymogu. Co więcej, nie nastąpiło to w stosunku do powodów jako adresatów roszczenia pozwanego, a jedynie wobec ich pełnomocnika procesowego. W konsekwencji nie wywołało żadnego skutku złożenie przez pozwanego oświadczenia o potrąceniu wierzytelności wzajemnej.

Stosownie do art. 496 i 497 kc prawo zatrzymania powstaje m.in. w przypadku nieważności umowy wzajemnej, kiedy to każda ze stron zobowiązana jest do zwrotu otrzymanego świadczenia drugiej. Tymczasem umowa kredytu nie jest ściśle umową wzajemną w rozumieniu przywołanych przepisów. Jest to umowa dwustronnie zobowiązująca i odpłatna, ale świadczenie kredytobiorcy w postaci zwrotu kapitału kredytu nie jest ekwiwalentem świadczenia kredytodawcy w postaci uprzedniej wypłaty tegoż kapitału. Charakter świadczenia wzajemnego, lecz w istocie nieekwiwalentnego (co odróżnia je od np. ceny sprzedaży czy wynagrodzenia za wykonanie usługi), mogą mieć co do zasady odsetki umowne/kapitałowe. Wykonując zobowiązanie z umowy kredytu kredytobiorca zwraca otrzymane do jego dyspozycji środki pieniężne i ponosi z tego tytułu dodatkowe obciążenie w postaci odsetek, nie zaś spełnia w zamian za udostępnienie środków innego rodzaju świadczenie.

W sprawach o zwrot świadczenia nienależnego z tytułu nieważnej umowy kredytu nie znajduje zastosowania prawo zatrzymania przewidziane w przywołanych przepisach (por. wyroki: Sądu Apelacyjnego w Warszawie: z dnia 04.12.2019 r., I ACa 442/18; z dnia 20.10.2021 r., I ACa 155/21; z dnia 07.12.2021 r., I ACa 566/20; z dnia 29.12.2021 r., VI ACa 977/20; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13.01.2022 r., I ACa 482/21). Ponadto także i oświadczenie o skorzystaniu z prawa zatrzymania powinno zostać złożone bezpośrednio powodom, a nie ich pełnomocnikowi procesowemu, jako że umocowanie pełnomocnika procesowego nie obejmuje przyjmowania w imieniu zastępowanej strony oświadczeń materialnoprawnych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13.01.2020 r., I ACa 1250/18).

Co więcej, zarzut zatrzymania nie powinien w ogóle dotyczyć jednorodzajowych świadczeń, jakimi są świadczenia pieniężne, które mogą zostać rozliczone poprzez prawidłowo i skutecznie dokonane potrącenie.

Wobec uwzględnienia powództwa w przeważającej części na podstawie art. 100 zd. drugie kpc powodów należy uznać za wygrywających sprawę. Nie ma przy tym znaczenia, że uwzględnione zostało roszczenie ewentualnie, a nie roszczenie główne, zwłaszcza że to roszczenie ewentualne było prawidłowym żądaniem, oddającym istotę relacji stron. Powodom przysługuje zatem zwrot kosztów procesu obejmujących: opłatę sądową od pozwu – 1.000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika procesowego ustalone zgodnie z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (według wartości przedmiotu sporu dla roszczenia głównego) – 5.400 zł, opłatę skarbową od pełnomocnictwa – 17 zł oraz wydatkowaną zaliczkę na koszty opinii – 2.299,48 zł, tj. łącznie 8.716,48 zł.

Mając powyższe na uwadze, Sąd podjął rozstrzygnięcia zawarte w sentencji wyroku.