Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego we Wrocławiu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 maja 2022 roku

Sąd Okręgowy we Wrocławiu XII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SO Anna Stawikowska

po rozpoznaniu w dniu 31 maja 2022 roku we Wrocławiu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa Gminy W.

przeciwko K. M., A. M. (1)

o zapłatę

I.  oddala powództwo w całości;

II.  zasądza od strony powodowej na rzecz każdej z pozwanych kwotę po 2.717 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt XII C 514/14

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym 9 kwietnia 2021 r. Gmina W. wniosła o zasądzenie od pozwanych K. M. i A. M. (1) solidarnie na swoją rzecz kwoty 189.712,97 zł wraz z ustawowymi odsetkami za zwłokę od dnia 29 lipca 2019 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz strony powodowej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Szczegółowe uzasadnienie pozwu k. 4-6.

W odpowiedzi na pozew (k. 48-58) pozwana A. M. (1) wniosła o oddalenie powództwa ponad kwotę 57.288,04 zł wraz z odsetkami liczonymi od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty oraz zastrzeżenie na podstawie art. 319 k.p.c. pozwanej prawa do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie jej odpowiedzialności do stanu czynnego spadku po zmarłym A. M. (2).

W odpowiedzi na pozew (k. 69-80) pozwana A. M. (1) wniosła o oddalenie powództwa ponad kwotę 57.288,04 zł wraz z odsetkami liczonymi od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty oraz zastrzeżenie na podstawie art. 319 k.p.c. pozwanej prawa do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie jej odpowiedzialności do stanu czynnego spadku po zmarłym A. M. (2).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Na podstawie umowy sprzedaży z dnia 16 kwietnia 2012 r. zawartej w formie aktu notarialnego (rep. (...)) A. M. (2) nabył od strony powodowej lokal mieszkalny nr (...) położony we W. przy ul. (...) stanowiący odrębną własność wraz z udziałem wynoszącym 1866/10.000 części (18,66%) we wspólnych częściach i innych urządzenia budynku, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali. Cena nieruchomości lokalowej ustalona została na kwotę 464.000 zł. Nabywcy udzielono bonifikaty w wysokości 90% z tytułu jednorazowej wpłaty ceny sprzedaży mieszkania. Udzielona bonifikata uległa obniżeniu o 0,3% za każde pełne 1.000 zł nakładów Gminy W. na remont budynku zakończony w 1 stycznia 2005 r. Koszt remontu w udziale przypadającym na lokal wyniósł 12.477,82 zł, zatem bonifikata wynosiła ostatecznie 86,40%.

Cenę sprzedaży z uwzględnieniem udzielonej bonifikaty, powiększoną o koszty przygotowania nieruchomości do sprzedaży określono na kwotę 63.604 zł, która w całości została zapłacona przed podpisaniem aktu.

Dodatkowo zastrzeżono, że jeśli nabywca zbędzie zakupiony lokal lub wykorzysta go na inne cele niż mieszkalne przed upływem 5 lat będzie zobowiązany do zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji. Zwrot miał nastąpić na żądanie strony powodowej, z tym, że zwrotu nie żąda się w przypadku:



zbycia mieszkania na rzecz osoby bliskiej,



zamiany mieszkania na inny lokal mieszkalny albo nieruchomość przeznaczoną lub wykorzystywaną na cele mieszkaniowe,



sprzedaży mieszkania, jeżeli środki uzyskane z jego sprzedaży przeznaczone zostaną w ciągu 12 miesięcy na nabycie innego lokalu mieszkalnego albo nieruchomości przeznaczonej na lub wykorzystanej na cele mieszkaniowe.

dowód: akt notarialny z dnia 16 kwietnia 2012 r., rep. (...), k. 7-13;

Następnie w dniu 26 czerwca 2012 r., w wykonaniu umowy przedwstępnej zamiany z dnia 6 kwietnia 2012 r., W. R. będący właścicielem lokalu mieszkalnego nr (...) położonego przy ul. (...) we W. o powierzchni 19,07 m ² oraz A. M. (2) dokonali zamiany lokali, w ten sposób, że:



A. M. (2) nabył na wyłączną własność mieszkanie nr (...), wartość przedmiotu zamiany określono na kwotę 150.000 zł,



W. R. nabył na wyłączną własność mieszkanie nr (...), wartość przedmiotu zamiany określono na kwotę 350.000 zł.

Z tytułu różnicy wartości lokali W. R. zapłacił gotówką do rąk A. M. (2) kwotę 50.000 zł oraz 64.635,28 zł na konto Gminy W. celem uregulowania należności związanych z nabyciem przez A. M. (2) lokalu mieszkalnego. Nadto W. R. zobowiązał się do dnia wydania lokalu mieszkalnego nr (...) dokonać w nim uzgodnionych z A. M. (2) prac remontowych i wyposażyć zgodnie z poczynionymi ustaleniami, na łączną kwotę nie mniejszą niż 50.000 zł.

dowód: akt notarialny z dnia 28 czerwca 2012 r., rep. (...), k. 14-17;

A. M. (2) zmarł 20 października 2013 r. Spadek po nim nabyły na podstawie dziedziczenia ustawowego, z dobrodziejstwem inwentarza, żona K. M. i córka A. M. (1) po połowie.

dowód: akt poświadczenia dziedziczenia z 14 listopada 2013 r., rep. (...), k. 17v-19;

Pismem z dnia 12 kwietnia 2019 r. strona powodowa wezwała pozwaną K. M. do solidarnego zwrotu zwaloryzowanej części kwoty bonifikaty udzielonej A. M. (2) przez stronę powodową przy sprzedaży lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) we W..

dowód: pismo z dnia 12 kwietnia 2019 r. wraz z potwierdzeniem nadania, k. 20-22;

Następnie pismem z dnia 27 czerwca 2019 r. strona powodowa wezwała pozwaną A. M. (1) do solidarnej zapłaty kwoty 189.712,97 zł z tytułu zwaloryzowanej części kwoty bonifikaty udzielonej A. M. (2) przez stronę powodową przy sprzedaży lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) we W., w terminie 30 dni.

dowód: pismo z dnia 27 czerwca 2019 r. wraz z potwierdzeniem nadania, k. 23-24;

W odpowiedzi z dnia 22 lipca 2019 r. pozwana A. M. (1) zwróciła się o wskazanie podstawy żądania strony powodowej i przedstawienie szczegółowej kalkulacji wysokości kwoty roszczenia.

W piśmie z dnia 9 sierpnia 2019 r. strona powodowa opisała sposób wyliczenia żądanej kwoty.

dowód: pismo z dnia 22 lipca 2019 r., k. 26, pismo z dnia 9 sierpnia 2019 r. wraz z potwierdzeniem nadania, k. 27-30;

Sąd zważył co następuje:

Strona powodowa domagała się zasądzenia od pozwanych solidarnie kwoty 189.712,97 zł tytułem zwrotu bonifikaty.

Podstawy faktyczne rozstrzygnięcia

Stan faktyczny był w niniejszej sprawie bezsporny. Strony pozostawały w sporze jedynie co do zastosowania i interpretacji obowiązujących przepisów.

Uznanie powództwa

Procesową konsekwencją uznania przez pozwanego powództwa jest konieczność uwzględnienia przez sąd powództwa w zakresie, w jakim pozwany uznał powództwo bez potrzeby przeprowadzania w tym zakresie postępowania dowodowego. Uznanie powództwa, będące aktem dyspozytywnym, obejmuje zarówno okoliczności faktyczne, jak i podstawę prawną danej sprawy, tzn. zespół obowiązujących przepisów, na podstawie których sąd ma wydać rozstrzygnięcie. Zakłada zatem stwierdzenie istnienia dochodzonego roszczenia, a tym samym wystąpienie wszystkich przesłanek kreujących jego byt prawny (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2011 r., III CSK 127/10, LEX nr 846586 i z dnia 9 listopada 2011 r., II CSK 671/10, LEX nr 1102854).

Jednakże uznanie powództwa nie wiąże sądu, o tyle, że wydając orzeczenie w sprawie jest on obowiązany dokonać oceny uznania powództwa pod kątem istnienia przesłanek negatywnych określonych w art. 213 § 2 k.p.c. Uznanie powództwa sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzające do obejścia prawa jest z mocy art. 213 § 2 k.p.c. bezskuteczne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 kwietnia 2016 r. w sprawie I CSK 285/15, LEX nr 2052442, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 10 października 2016 r., I ACa 29/16, LEX nr 2162971, wyrok Sądu Okręgowego w Świdnicy z dnia 21 listopada 2019 r., I C 997/19, LEX nr 2809520).

W sytuacji, gdy sąd stwierdza brak przesłanki kreującej byt prawny roszczenia, (której wystąpienie jest niezbędne do jego powstania), to w takich okolicznościach uznanie powództwa powinno zostać zakwalifikowane jako zamierzające do obejścia prawa. Mocą samego aktu dyspozycyjnego strony, nie może bowiem dojść do wykreowania roszczenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 stycznia 2020 r., V ACa 153/19, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 czerwca 2020 r., V ACa 551/19, LEX nr 3182027 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 17 października 2018 r., I ACa 1768/17, LEX nr 2595399).

Z uwagi na fakt stwierdzenia przez Sąd niezasadności powództwa, z przyczyn omówionych poniżej, uznanie powództwa przez obie pozwane co do kwoty 57.288,04 zł Sąd uznał za zmierzające do obejścia prawa, a co za tym idzie bezskuteczne.

Przepisy przejściowe

W pierwszym rzędzie należy rozważyć problemy prawa międzyczasowego związane ze zmianą art. 68 u.g.n., dokonaną z dniem 29 sierpnia 2015 r., na podstawie ustawy z dnia z dnia 12 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U.2015.1180).

W dacie zawierania umowy sprzedaży nieruchomości (16 kwietnia 2012 r.) i w dacie zamiany nieruchomości (28 czerwca 2012 r.) obowiązywał przepis art. 68 § 2a pkt 4 u.g.n., który stanowił, że nie ma obowiązku zwrotu bonifikaty jeżeli dokonano zamiany lokalu mieszkalnego na inny lokal mieszkalny albo nieruchomość przeznaczoną lub wykorzystywaną na cele mieszkaniowe.

Należy podzielić pogląd, że umowa pierwotna nie jest zawarta pod warunkiem ani obciążona obowiązkiem powstrzymania się od dalszego rozporządzania lokalem z zastrzeżeniem odpowiedzialności za jego niewykonanie, oraz że wygasa na skutek wykonania, a obowiązek zapłaty nie przechodzi na osobę bliską, lecz powstaje bezpośrednio wobec niej jako stosunek obligacyjny z chwilą dalszego rozporządzenia lokalem. Podstawą tego stosunku jest zatem wprost ustawa (por. uchwała Sądu Najwyższego z 27 czerwca 2013 r., III CZP 30/13, OSNC 2014, nr 1, poz. 6).

W doktrynie stwierdza się, że jeżeli powstanie obowiązku zwrotu kwoty równej uzyskanej bonifikacie stanowi sankcję naruszenia ustawowych ograniczeń w dysponowaniu i rozporządzaniu nabytą nieruchomością, to o tym, czy dane zdarzenie stanowi takie naruszenie i pociąga za sobą powstanie obowiązku, powinny rozstrzygać przepisy obowiązujące w chwili tego zdarzenia (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 2012 r., III CZP 87/11, OSNC 2012, nr 7-8, pοz. 84, z dnia 30 marca 2012 r., III CZP 4/12, OSNC 2012, nr 10, pοz. 116 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2011 r., II CSK 103/11, OSNC-ZD 2013, nr A, pοz. 9, z dnia 10 lutego 2012 r., II CSK 294/11, OSNC 2012, nr 9, pοz. 103 i z dnia 16 marca 2012 r., IV CSK 356/11, niepubl.).

Mając na uwadze powyższe, w niniejszej sprawie zastosowanie znajdą przepisy w brzmieniu obowiązującym przed nowelizacją z 2015 r. i takie będą przywoływane i omawiane w dalszej części rozważań, chyba, że zaznaczono inaczej.

Jednocześnie nie znajdzie zastosowania przepis, na który powoływała się strona powodowa, tj. 68 ust. 2d u.g.n., zgodnie z którym jeżeli w przypadkach, o których mowa w ust. 2a pkt 4 lub 5, na nabycie albo zamianę nieruchomości albo lokalu mieszkalnego nie zostały wykorzystane wszystkie uzyskane środki, obowiązek zwrotu, o którym mowa w ust. 2, dotyczy kwoty odpowiadającej części bonifikaty niewykorzystanej na nabycie lub zamianę, po jej waloryzacji, bowiem wszedł on w życie dopiero z dniem 29 sierpnia 2015 r., tj. po ponad 3 latach od zamiany lokali mieszkalnych. W tym czasie ewentualny obowiązek zwrotu bonifikaty winien się już zaktualizować. Nie można uznać, że do zamiany dokonanej kilka lat wcześniej należy zastosować przepisy, które jeszcze nie obowiązywały, a są zdecydowanie mniej korzystne dla nabywcy nieruchomości.

Podstawa prawna żądania

Strona powodowa podstawę swego roszczenia wywodziła z art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, zgodnie, z którym jeżeli nabywca nieruchomości zbył nieruchomość lub wykorzystał ją na inne cele niż cele uzasadniające udzielenie bonifikaty, przed upływem 10 lat, a w przypadku nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny przed upływem 5 lat, licząc od dnia nabycia, jest zobowiązany do zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji.

Analizując sytuację prawną będącą wyjściową dla zagadnienia prawnego w sprawie, trzeba właściwie odczytać intencje ustawodawcy przy ustanawianiu możliwości bonifikaty.

Na wstępie podnieść należy, że Sąd w pełni podziela pogląd, iż przepis o obowiązku zwrotu bonifikaty wykładany winien być ściśle, bowiem wkracza on niewątpliwie w sferę prawa własności (por. wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 29 marca 2019 r., III Ca 1767/18, LEX nr 2712561).

Bonifikata uregulowana w art. 68 ust. 1 u.g.n. jest wyjątkiem od zasady sprzedaży nieruchomości za cenę odpowiadającą wartości rynkowej (art. 67 ust. 1 i 2 u.g.n.) i stanowi istotny przywilej finansowy nabywcy (zob. wyrok SN z dnia 12 kwietnia 2012 r., II CSK 484/11). Udzielanie bonifikaty to inaczej ustępstwo na rzecz nabywcy z części należnej i prawidłowo ustalonej ceny sprzedaży nieruchomości. Poza tym udzielenie bonifikaty oznacza nieekwiwalentne wyzbycie się składnika mienia przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego i jest formą szeroko rozumianej pomocy publicznej udzielanej pierwotnym nabywcom w umowie sprzedaży, a przy tym kwota tej bonifikaty powinna być wykorzystywana tylko zgodnie z przeznaczeniem (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 czerwca 2013 r., III CZP 30/13).

Podkreślić należy, że bonifikata stanowi formę pomocy prawnej, udzielonej przez gminę członkom lokalnej społeczności w celu umożliwienia zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się przy tym, że ten cel winien być także uwzględniany przy określeniu również istoty (społeczno-gospodarczego przeznaczenia) roszczenia o zwrot jej równowartości (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 24 stycznia 2013 r. sygn. akt I ACa 791/12, LEX nr 1307487).

Strona powodowa powoływała się na art. 68 ust. 2a punkt 5 u.g.n., który jednakże do pozwanych nie może mieć zastosowania, albowiem nie dokonano zbycia lokalu mieszkalnego, kupionego uprzednio od powoda, ale dokonano jego zamiany na inny lokal mieszkalny, tym samym w stosunku do nich zastosowanie znajduje przesłanka opisana w art. 68 ust. 2a punkcie 4 u.g.n.

Celem regulacji art. 68 u.g.n. jest przede wszystkim zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych społeczeństwa, i wolą ustawodawcy jest wyłączenie z obowiązku zwrotu bonifikaty w sytuacji przeznaczenia środków uzyskanych ze sprzedaży nieruchomości na cele mieszkaniowe. Jako zaś realizujące te cele należy zaliczyć m.in. czynności zamiany lokalu mieszkalnego na inny lokal mieszkalny albo nieruchomość przeznaczoną lub wykorzystywana na cele mieszkaniowe.

Zgodnie z utrwalonym już w orzecznictwie stanowiskiem, obowiązek zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji ma swe źródło bezpośrednio w ustawie i powstaje z chwilą spełnienia się przesłanek określonych w art. 68 ust. 2 u.g.n., bez względu na to, czy strony zamieściły stosowne zastrzeżenie w tym przedmiocie w umowie sprzedaży nieruchomości na warunkach preferencyjnych. Natomiast spór w niniejszej sprawie zasadniczo sprowadzał się do ustalenia czy zostały spełnione przesłanki wyłączające sankcję przewidzianą w art. 68 ust. 2 u.g.n.

W niniejszej sprawie nie znajdzie zastosowania przepis, na który powoływała się strona powodowa, tj. 68 ust. 2d u.g.n., zgodnie z którym jeżeli w przypadkach, o których mowa w ust. 2a pkt 4 lub 5, na nabycie albo zamianę nieruchomości albo lokalu mieszkalnego nie zostały wykorzystane wszystkie uzyskane środki, obowiązek zwrotu, o którym mowa w ust. 2, dotyczy kwoty odpowiadającej części bonifikaty niewykorzystanej na nabycie lub zamianę, po jej waloryzacji.

Przepis obowiązujący w dacie zawierania obu umów (tj. w 2012 r.) nie zawierał żadnych bardziej szczegółowych postanowień wskazujących np. czy zamiana ma nastąpić na większy czy na mniejszy lokal, czy też musi być on tej samej wielkości. Istotne jest tylko to, że lokal mieszkalny, na który zamienia się nabywca musi być przedmiotem własności lub przedmiotem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu. Nie można zatem wymagać od A. M. (2) (pierwotnego właściciela), dokonującego zamiany lokali, aby kierował się w tej sytuacji, inną niż literalna wykładnią tego przepisu, tym bardziej, że tożsame sformułowania znajdowały się w umowie sprzedaży zawartej między stronami.

A. M. (2) zawarł w formie aktu notarialnego umowę, której nazwa brzmiała "umowa zamiany". Zamiana jest umową, w której wartość wzajemnych świadczeń stron powinna być ekwiwalentna, przy zachowaniu obiektywnych kryteriów dla oceny ich wartości. W praktyce jednak w obrocie gospodarczym wykształciły się umowy łączące w sobie elementy umowy zamiany i innych umów. Najczęściej umowa zamiany łączona jest z umową sprzedaży (jako dopłaty wyrównującą wartość świadczenia kontrahenta) czy z umową darowizny (jako przejaw wdzięczności). Tak też stało się w omawianym przypadku. A. M. (2) otrzymał dopłatę, w celu wyrównania świadczenia. Nie zmieniło to jednak charakteru umowy, zamiana lokali została dokonana, co jest niesporne. Należy także wskazać, że sam ustawodawca często nie traktuje umowy zamiany jedynie jako umowy, w której zamianie podlegają świadczenia o takiej samej wartości. Dla przykładu można wskazać, iż w rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 2 marca 2009 r. w sprawie warunków i trybu dokonywania zamiany nieruchomości (Dz.U.2020.353) wyróżnia się zamianę ekwiwalentną i nieekwiwalentną. W przypadku "zamiany ekwiwalentnej" wartość zamienianych nieruchomości jest równa - § 6 pkt 2. W innym przypadku zamiany różnica wartości podlega dopłacie - § 7 rozporządzenia.

Pozwane wskazywały, iż kwoty jakie zmarły A. M. (2) uzyskał z tytułu zamiany, przeznaczone zostały na zakup lokalu mieszkalnego od strony powodowej (64.635,28 zł), remont lokalu mieszkalnego (50.000 zł) oraz jedynie pozostałe 50.000 zł do jego wykorzystania.

Przytoczone powyżej rozważania - przeniesione na grunt przedmiotowej sprawy - prowadzą zatem wstępnie do wniosku, iż A. M. (2) zachował się zgodnie z intencją ustawodawcy, istniejącą przez cały czas obowiązywania ustawy - to jest wykorzystał pomoc mieszkaniową na cele mieszkaniowe. Kwota uzyskana jako dopłata przy umowie zamiany posłużyła mu na uzyskanie mieszkania na zaspokojenie potrzeb rodziny.

Negatywnymi konsekwencjami niedoprecyzowania w ustawie przesłanek wyłączających zastosowanie art. 68 ust. 2 pkt 4 u.g.n., które zostały także dostrzeżone przez ustawodawcę, nie może zostać obciążony nabywający mieszkanie z bonifikatą. Celem nowelizacji dokonanej z dniem 29 sierpnia 2015 r., na podstawie ustawy z dnia z dnia 12 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U.2015.1180) było doprecyzowanie przepisów, które w sposób niebudzący wątpliwości określają, że zamiana lokalu mieszkalnego na lokal będący przedmiotem spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu lub nabycie spółdzielczego własnościowego prawa do lokal za środki uzyskane ze sprzedaży lokalu mieszkalnego nabytego z bonifikatą wyłączają obowiązek zwrotu tej bonifikaty.

Nadużycie prawa podmiotowego

Zdaniem Sądu, nawet gdyby przyjąć odmienną koncepcję niż omówiona powyżej, to i tak zgłoszone w pozwie żądanie zwrotu bonifikaty nie mogło zostać uwzględnione, ponieważ tak skonstruowane roszczenie stanowiło nadużycie prawa podmiotowego w rozumieniu art. 5 k.c. ze względu na społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa do bonifikaty. Zważyć bowiem należy, że stosowanie art. 5 k.c. może wchodzić w grę w każdym wypadku, gdy w świetle określonego stanu faktycznego, przy uwzględnieniu treści konkretnej normy prawnej włącznie z jej celem, można mówić o tym, iż korzystanie przez osobę zainteresowaną z przysługującego jej prawa podmiotowego pozostaje w sprzeczności ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Skoro tak, u podstaw zastosowania przedmiotowego rozwiązania lec musi uprzednio konkluzja, że danemu podmiotowi przysługuje określone prawo podmiotowe. Sens przedmiotowej instytucji wyraża się zatem w tym, że określone, objęte pozwem roszczenie, znajduje oparcie w przepisach prawa, a jedynie z uwagi na szczególne okoliczności danego przypadku udzielenie mu ochrony nie jest możliwe, bowiem prowadziłoby do rozstrzygnięcia rażąco sprzecznego z powszechnym poczuciem sprawiedliwości. Równocześnie zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. pozostają w ścisłym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki rozstrzygnięcia w sytuacjach wyjątkowych, które ten przepis ma na względzie. Dla zastosowania art. 5 k.c. konieczna jest więc ocena całokształtu szczególnych okoliczności rozpatrywanego przypadku, w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym (por. orzeczenie SN z dnia 28 listopada 1967 r., I CR 415/67, opubl. OSP Nr 10/1968 poz. 210). Potrzebę istnienia w systemie prawa klauzul generalnych określa właściwie wyrażone w piśmiennictwie stwierdzenie, iż brak takich klauzul mógłby prowadzić do rozstrzygnięć formalnie zgodnych z prawem, ale w konkretnych sytuacjach niesłusznych, ponieważ nie uwzględniających w rozstrzyganych przypadkach uniwersalnych wartości składających się na pojęcie sprawiedliwości nie tylko formalnej lecz i materialnej. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 listopada 1994 r. II CRN 127/94 (niepubl.) istotą prawa cywilnego jest strzeżenie praw podmiotowych, a zatem wszelkie rozstrzygnięcia prowadzące do redukcji bądź unicestwienia tych praw wymagają z jednej strony ostrożności, a z drugiej wnikliwego rozważenia wszystkich aspektów rozpoznawanego przypadku. Istotną podstawę stwierdzenia o wystąpieniu nadużycia prawa stanowić powinna analiza zachowania uprawnionego.

Społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa dookreśla w koniecznym stopniu sposób korzystania z prawa podmiotowego, pozwalając innym uczestnikom obrotu prawnego racjonalnie przewidywać aktualny oraz przyszły kształt sytuacji faktycznej i prawnej podmiotu i uwzględnić ją w toku wykonywania swoich praw podmiotowych. Inne postępowanie podmiotu nie jest uważane za wykonywanie prawa i takiemu podmiotowi nie tylko nie przysługuje roszczenie o udzielenie mu ochrony, ale ponadto pojawia się element jego odpowiedzialności za ewentualne skutki postępowania niezgodnego z przeznaczeniem prawa. Zastosowanie art. 5 k.c. powoduje, że podmiotowi prawa nie będą przysługiwały roszczenia względem innych osób. Zasady współżycia społecznego to nieskodyfikowane powszechne normy postępowania, funkcjonujące aktualnie w społeczeństwie polskim i mające na celu ochronę społecznie akceptowanych wartości, (czyli stanów rzeczy) lub dóbr niematerialnych. Zasady te mają silne zabarwienie aksjologiczne, co zbliża je do norm moralnych, charakter obiektywny, w czym są podobne do zwyczajów, oraz walor powszechności. Normy moralne pozostają w zasadniczym związku z zasadami współżycia społecznego.

W ocenie Sądu uwzględnienie roszczenia strony powodowej w okolicznościach niniejszej sprawy, prowadziłoby do rozstrzygnięcia niemożliwego do zaakceptowania w świetle społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa do bonifikaty i prawa do żądania jej zwrotu oraz przyjętych w społeczeństwie zasad współżycia społecznego. Tym samym wystąpienie przez stronę powodową z roszczeniem o zwrot kwoty równej wartości bonifikaty udzielonej przy wykupie lokalu mieszkalnego zostało potraktowane jako nadużycie prawa podmiotowego. Przede wszystkim trzeba się tu odwołać do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 2011 r., II CSK 494/10 (LEX nr 1027172). Zawarta w treści uzasadnienia myśl przewodnia tegoż orzeczenia sprowadza się do tego, że żądanie zwrotu bonifikaty może być niekiedy sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i wtedy mimo formalnej dopuszczalności gmina nie powinna się domagać zwrotu bonifikaty. Nie kwestionując słusznych interesów stron, w tym także interesów strony powodowej, wskazać jednak należy, że rozstrzygnięcie w przedmiocie zasadności powództwa w przedmiotowej sprawie nie może przede wszystkim pomijać ratio legis przepisu przyznającego prawo do bonifikaty i regulującego jej zwrot oraz kierunku ewolucji przepisów w tym zakresie. Wprowadzenie przedmiotowej bonifikaty miało więc na celu ułatwienie zakupu lokalu przez najemcę, dla którego lokal ten dotychczas stanowił centrum życiowe, umożliwiając mu znaczącą poprawę i stabilizację jego sytuacji mieszkaniowej. Z kolei przepis przewidujący zwrot bonifikaty w założeniu miał zapewniać to by faktycznie była ona wykorzystywana zgodnie z jej przeznaczeniem, gdyż w istocie chodzi tutaj o pieniądze publiczne, które wydatkowane mają być w interesie lokalnej społeczności. Przy takim ujęciu Gmina mogła dochodzić zwrotu bonifikaty w przewidzianych przypadkach, gdy jej kontrahent naruszał warunki zakupu lokalu po preferencyjnej cenie. Jeżeli jednak nabywca lokalu dochowuje wierności tym wymogom, tzn. podlega ustawowym wyłączeniom gwarantującym brak obowiązku zwrotu bonifikaty, to wtedy niedopuszczalne jest sformułowanie takiego żądania. Dokładnie taka właśnie sytuacja nastąpiła w przedmiotowej sprawie, gdyż A. M. (2) dokonał zamiany lokali. Skoro zatem już w nowelizacji z 2007 r. pojawiła się nowa grupa wyłączeń przewidująca zwolnienie od obowiązku zwrotu bonifikaty w przypadku zamiany lokalu na inną nieruchomość mieszkaniową oraz sprzedaży lokalu mieszkalnego z następczym wykorzystaniem w ciągu 12 miesięcy pozyskanych tą drogą środków na nabycie innej nieruchomości mieszkaniowej, to wprowadzając powyższą nowelizację ustawodawca po prostu usankcjonował dość powszechną praktykę stosowaną wcześniej przez beneficjentów bonifikat. Identycznie postąpił też A. M. (2), który zamienił zamieszkiwany przez siebie lokal mieszkalny. Można tym samym powiedzieć, że A. M. (2) zachował się w racjonalny sposób, okazując dbałość i troskę o własną rodzinę.

Treść art. 68 ust. 2a pkt 4 u.g.n., językowo przecież jednoznaczna, skutkowała podjęciem przez A. M. (2) niezwykle ważkich decyzji życiowych, w szczególności pod względem finansowym. Co istotne, treść artykułu została także w całości zamieszczona w umowie sprzedaży nieruchomości. W ocenie Sądu, nie sposób oczekiwać, że A. M. (2) (mający w chwili zakupu nieruchomości 70 lat), będzie doszukiwał się niejasności i wątpliwości, przy tak sformułowanym przepisie. Trudno przyjąć w świetle zasad doświadczenia życiowego, że mając świadomość obowiązku zwrotu bonifikaty w kwocie kilkudziesięciu czy nawet kilkuset tysięcy złotych, zdecydowałby się najpierw kupić, a następnie zamienić lokal mieszkalny, jaki nabył od strony powodowej.

Domaganie się przez stronę powodową zwrotu bonifikaty w sytuacji, gdy to na skutek odmiennej interpretacji przepisów od wykładni językowej (która jest przecież najczęściej stosowana przez osoby niezajmujące się na co dzień prawem), w sytuacji gdy z jej zastosowania wynika jednoznaczna treść, A. M. (2) podjął działania, które ostatecznie skutkowały powstaniem obowiązku zwrotu bonifikaty, nie można pogodzić z zasadami współżycia społecznego, takiego jak pewność prawa czy zaufanie do działania, w tym wypadku także organu administracji samorządowej. Należy zwrócić uwagę, że z zasad współżycia społecznego wynika nakaz dla wszystkich stron stosunku prawnego postępowania zgodne z dobrymi obyczajami i ciążący na podmiotach zaufania publicznego, w tym jednostkach samorządu terytorialnego, obowiązek szczególnie starannego działania z uwzględnieniem nierówności stron, tj. z jednej strony organu dysponującego zapleczem urzędniczym i doświadczeniem w zakresie przeprowadzania wskazanych transakcji, a z drugiej strony osobą fizyczną nie posiadającą powyższych walorów. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy wyroku z dnia 15 kwietnia 2011 r., sygn. II CSK 494/10, w którym stwierdził, że w relacjach z władzą publiczną obywatel, będący w nich słabszym partnerem, ma prawo pozostawać w przekonaniu, iż działanie jej organów nie narazi go na konflikt z prawem, nie spowoduje dla niego negatywnych konsekwencji finansowych.

Z powołanych wyżej względów, powództwo należało oddalić w całości ( pkt I wyroku).

Koszty

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., wyrażającego zasadę odpowiedzialności za wynik procesu.

Pozwane wygrały niniejszą sprawę w całości i w związku z tym należał im się zwrot kosztów postępowania w całości. Pozwane reprezentowane były przez jednego pełnomocnika. W sytuacji gdy współuczestników procesu reprezentuje jeden pełnomocnik, mimo że wystawiono odrębne pełnomocnictwa, pełnomocnikowi należy się jedno wynagrodzenie (por. M. Manowska [w:] A. Adamczuk, P. Pruś, M. Radwan, M. Sieńko, E. Stefańska, M. Manowska, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Art. 1-477(16), wyd. IV, Warszawa 2021, art. 98). Pozwane poniosły koszty procesu w postaci kosztów zastępstwa procesowego na podstawie § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (5.400 zł) oraz opłat skarbowych od pełnomocnictwa (34 zł). Z tych względów Sąd zasądził od strony powodowej na rzecz każdej z pozwanych po 2.717 zł tytułem zwrotu kosztów procesu ( pkt II wyroku).