Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego we Wrocławiu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 marca 2022 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu XII Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SO Krzysztof Rudnicki

po rozpoznaniu w dniu 29.03.2022 r.

we Wrocławiu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. S. (1), M. S. (2), U. S. i M. S. (3)

przeciwko (...) S.A. W. (poprzednio (...) S.A. we W.)

o ustalenie i zapłatę

I. ustala, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawarta w dniu 29.10.2008 r. pomiędzy (...) S.A. w W. (poprzednikiem prawnym pozwanego) oraz M. K. (obecnie S.), M. S. (2), U. S. i M. S. (3) jest nieważna;

II. zasądza od pozwanego na rzecz powodów M. S. (1) i M. S. (2) 175.304,79 zł (sto siedemdziesiąt pięć tysięcy trzysta cztery złote, siedemdziesiąt dziewięć groszy) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29.12.2020 r. do dnia zapłaty;

III. oddala powództwo w pozostałym zakresie;

(...). zasądza od pozwanego na rzecz powodów 8.417 zł kosztów procesu.

XII C 1103 / 19

UZASADNIENIE

Powodowie M. S. (1), M. S. (2), U. S. i M. S. (3) wnieśli o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. we W. 69.598,49 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia powództwa (07.08.2018 r.) do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanego kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, że zawarli z pozwanym umowę kredytu na cele mieszkaniowe, przewidującą waloryzację kredytu kursem waluty CHF. Powodowie nie mieli wpływu na brzmienie umowy, nie mieli możliwości negocjowania poszczególnych jej zapisów. Umowa została przedstawiona jako wzorzec. Powodowie nie byli informowani o wszystkich ryzykach związanych z zawarciem umowy. Nie otrzymali informacji, w jaki sposób działa Tabela kursów banku oraz na czym polega stosowane w jej ramach wyliczenie. Powodowie podnieśli, że zapisy umowy: § 2 ust. 1, § 2 ust. 2, § 9 ust. 2-4 stanowią klauzule niedozwolone. Zapisy te nie wiążą powodów.

Dochodzone przez powodów roszczenie dotyczy różnicy pomiędzy sumą środków wpłaconych przez powodów od dnia zawarcia umowy a sumą środków, jakie powinni wpłacić przy założeniu wyeliminowania klauzul niedozwolonych.

Szczegółowe uzasadnienie stanowiska powodów przedstawione zostało na k. 3-15 oraz 321-334 akt sprawy.

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) S.A. we W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powodów kosztów procesu.

Pozwany zakwestionował stanowisko powodów zarówno co do zasady, jak i co do wysokości. Zaprzeczył, aby sporna umowa kredytu zawierała klauzule niedozwolone.

Szczegółowe uzasadnienie stanowiska pozwanego przedstawione zostało na k. 71-111 akt sprawy.

W piśmie procesowym z dnia 05.11.2019 r. (k. 365-371) powodowie zmienili żądanie pozwu w ten sposób, że wnieśli o:

1. stwierdzenie nieważności umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawartej dnia 29.10.2008 r. wobec zawarcia w treści tej umowy klauzul abuzywnych, których usunięcie prowadzi do nieważności całości umowy;

ewentualnie, w przypadku uznania przez Sąd, że nie zachodzą podstawy do uwzględnienia powyższego żądania:

2. zasądzenie od pozwanego 69.598,49 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od

dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty;

w każdym wypadku:

3. zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu.

W piśmie procesowym z dnia 28.11.2019 r. (k. 378-383) pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości.

W piśmie procesowym z dnia 03.08.2020 r. (k. 418-428) pozwany zgłosił ewentualny zarzut potrącenia albo zatrzymania kwoty 388.312,89 zł, tj. kwoty 278.000 zł wypłaconego kapitału kredytu oraz kwoty 110.312,89 zł korzyści osiągniętej przez powodów na skutek korzystania z nienależnej usługi finansowej, odpowiadającej wartości średniego rynkowego wynagrodzenia za korzystanie z kredytu, ustalonej na podstawie stawek dla kredytu złotowego zabezpieczonego hipotecznie.

W piśmie procesowym z dnia 11.12.2020 r. (k. 475-481) powodowie zmienili żądanie pozwu w ten sposób, że wnieśli o:

1. zasądzenie od pozwanego 175.304,79 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia rozszerzenia powództwa do dnia zapłaty – tytułem zwrotu nienależnego świadczenia uiszczonego przez powodów na rzecz pozwanego do dnia 21.05.2018 r. wobec nieważności umowy kredytu na skutek stosowania przez pozwanego klauzul abuzywnych;

2. stwierdzenie nieważności umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawartej dnia 29.10.2008 r. wobec zawarcia w treści tej umowy klauzul abuzywnych, których usunięcie prowadzi do nieważności całości umowy;

ewentualnie, w przypadku uznania przez Sąd, że nie zachodzą podstawy do uwzględnienia powyższego żądania:

3. zasądzenie od pozwanego 69.598,49 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia powództwa do dnia zapłaty;

w każdym wypadku:

4. zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu.

W piśmie procesowym z dnia 04.01.2021 r. (k. 486-487) pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości.

Sąd ustalił w sprawie następujący stan faktyczny.

W 2008 r. powodowie M. S. (2) i M. K. (obecnie S.) zamierzali zakupić mieszkanie. Na ten cel potrzebowali uzyskać środki z kredytu bankowego. Zgłosili się do pośrednika kredytowego, następnie do doradcy w (...) S.A. Od pośrednika kredytowego uzyskali informacje, że najkorzystniejszym rozwiązaniem jest kredyt indeksowany do CHF. Zostali poinformowani, że frank szwajcarski jest walutą stabilną i bezpieczną, że zmiany kursu waluty będą nieznaczne. Powodom nie przedstawiono szczegółowych symulacji ani kursów historycznych. Nie były też omawiane zasady ustalania kursów walut stosowanych przez (...) S.A. Nie było możliwości negocjowania warunków umowy.

Umowa została przygotowana do podpisania w Oddziale Banku. Przed podpisaniem umowy powodowie nie omawiali już jej postanowień.

/ dowód: zeznania powodów: M. S. (2) – e-protokół z dnia 11.12.2020 r. 00:03:45-

00:23:23 k. 482-483 i 485, M. S. (1) – e-protokół z dnia 11.12.2020 r.

00:23:24-00:29:23 k. 483 i 485 /

W dniu 29.10.2008 r. M. K., M. S. (2), U. S. i M. S. (3) jako kredytobiorcy oraz (...) S.A. w W. (...) Oddział we W. jako kredytodawca zawarli umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...).

Integralną częścią umowy kredytu były Ogólne Warunki Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów na Cele Mieszkaniowe i Pożyczek Hipotecznych (OWKM), stanowiące załącznik nr 1 do umowy (§ 1 ust. 2).

Na wniosek z dnia 15.10.2008 r. (...) S.A. udzielił powodom kredytu w kwocie 278.000 zł denominowanego (waloryzowanego) w walucie CHF, na okres 360 miesięcy od dnia 29.10.2008 r. do dnia 20.10.2038 r. na zasadach określonych w umowie i OWKM (§ 2 ust. 1).

Kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla ww. waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu (§ 2 ust. 2).

O wysokości wykorzystanego kredytu denominowanego (waloryzowanego) wyrażonego w walucie CHF, wysokości odsetek w okresie karencji oraz wysokości rat kapitałowo-odsetkowych w w/w walucie Bank miał poinformować kredytobiorców w terminie 7 dni od dnia całkowitego wykorzystania kredytu na zasadach określonych w OWKM (§ 2 ust. 3).

Kredyt przeznaczony był na finansowanie zakupu lokalu nr (...) położonego w P. przy ul. (...) wraz z przynależnymi prawami, refinansowanie kwoty zadatku w wysokości 10.000 PLN i wykończenie lokalu w kwocie 10.000 PLN, wartość kosztorysowa inwestycji – 278.000 zł (§ 3 ust. 1).

Uruchomienie kredytu miało nastąpić jednorazowo w terminie od dnia 31.10.2008 r. na

rachunek zbywcy wskazany w akcie notarialnym przeniesienia własności – kwota 258.000 PLN oraz na rachunek kredytobiorcy – 20.000 PLN.

Kredyt miał zostać wykorzystany w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania danej transzy (§ 4 ust. 1a).

Uruchomienie kredytu miało nastąpić po spełnieniu warunków określonych w OWKM oraz po złożeniu przez kredytobiorców pisemnej dyspozycji wypłaty kredytu (§ 4 ust. 2).

Bank pobrał od kredytobiorców prowizję w wysokości 2.259,50 zł z tytułu ryzyka udzielenia kredytu z brakującą wartością zabezpieczenia; wysokość prowizji stanowiła 3,50 % kwoty kredytu w wysokości 63.700 zł, która nie znajdowała pokrycia w wymaganej przez Bank wartości zabezpieczenia w postaci hipoteki na nieruchomości (§ 6 ust. 2).

Zasady pobierania opłat i prowizji, zasady zmiany ich wysokości oraz sposób informowania o tych zmianach określały OWKM (§ 6 ust. 3).

Kredytobiorcy oświadczyli, że otrzymali wyciąg z „Taryfy prowizji i opłat (...) S.A.”, akceptują jej treść oraz zasady informowania o zmianie wysokości opłat i prowizji (§ 6 ust. 4).

Oprocentowanie kredytu było zmienne i stanowiło sumę zmiennej stawki odniesienia oraz stałej marży Banku w wysokości 2,82 p.p. (§ 8 ust. 1).

W dniu zawarcia umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 5,78 % i było równe sumie stawki odniesienia, którą była stawka rynku pieniężnego LIBOR 3-miesięczny, oraz marży Banku w wysokości 2,82 p.p. (§ 8 ust. 2).

Pierwsza zmiana oprocentowania wynikająca ze zmiany stawki odniesienia miała nastąpić w miesiącu kalendarzowym następującym po miesiącu, w którym została zawarta umowa, w dniu ustalonym jako dzień płatności raty kapitałowo-odsetkowej (§ 8 ust. 3).

Kolejne zmiany miały być dokonywane w trzymiesięcznych okresach odsetkowych, począwszy od dnia dokonania pierwszej zmiany, każdorazowo w dniu ustalonym jako dzień płatności raty kapitałowo-odsetkowej (§ 8 ust. 4).

Ostateczny termin spłaty kredytu, odsetek i innych należności przypadał na dzień 20.10.2038 r. (§ 9 ust. 1).

Po okresie wykorzystania kredytu kredytobiorcy byli zobowiązani do spłaty kredytu wraz z odsetkami w 360 ratach miesięcznych w dniu 20 każdego miesiąca, począwszy od dnia 20.11.2008 r., przy czym spłata rat kapitałowo-odsetkowych miała być dokonywana w złotych, po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu spłaty; wysokość rat kapitałowo-odsetkowych w złotych zależała od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w Banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości w/w kursu waluty miała wpływ na ostateczną wysokość spłacanego przez kredytobiorcę kredytu (§ 9 ust. 2).

Miesięczne raty kapitałowo-odsetkowe ustalane były w równej wysokości (§ 9 ust. 3).

Zabezpieczenia spłaty kredytu stanowiły (§ 10 ust. 1):

1) hipoteka umowna kaucyjna do kwoty 556.000,00 zł ustanowiona na lokalu mieszkalnym nr (...) położonym w P. przy ul. (...), KW nr (...);

2) cesja na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia lokalu mieszkalnego od ognia i innych zdarzeń losowych.

Kredytobiorcy oświadczyli, że w związku z zaciągnięciem kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej zostali poinformowani przez Bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut oraz rozumieją wynikające z tego konsekwencje (§ 11 ust. 4).

Kredytobiorcy oświadczyli również, że akceptują zasady funkcjonowania kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej, w szczególności zasady dotyczące określenia kwoty kredytu w walucie wskazane w § 2 umowy, sposobu uruchomienia i wykorzystania kredytu określone w § 4 umowy oraz warunków jego spłaty określone w § 9 umowy (§ 11 ust. 5).

/ dowód: umowa kredytu (...) z dnia 29.10.2008 r. z załącznikami – k. 40-45; Ogólne

warunki kredytowania w zakresie udzielania kredytów na cele mieszkaniowe oraz

kredytów i pożyczek hipotecznych w (...) S.A. – k. 46-51 /

W dniu 04.11.2008 r. powodowie złożyli dyspozycję wypłaty środków z kredytu.

Kredyt udzielony powodom został uruchomiony jednorazowo w dniu 07.11.2008 r. w kwocie 278.000 PLN, która po przeliczeniu w dniu uruchomienia zgodnie z umową stanowiła równowartość 120.013,82 CHF – kurs uruchomienia 2,3164.

Bank pobrał w tym dniu prowizję z tytułu ryzyka udzielenia kredytu z brakującą wartością zabezpieczenia 2.229,50 PLN pobrana w dniu 07.11.2008 r.

/ dowód: zaświadczenie z dnia 01.06.2018 r. – k. 52-54; dyspozycja wypłaty kredytu z dnia

04.11.2008 r. – k. 145 /

W dniu 02.05.2011 r. M. S. (2) i M. K. (obecnie S.) zawarli związek małżeński, zarejestrowany w USC w O., nr aktu małżeństwa (...).

/ dowód: odpis skrócony aktu małżeństwa – k. 464 /

Na podstawie uchwał nadzwyczajnych zgromadzeń akcjonariuszy (...) S.A. oraz (...) S.A. z dnia 30.07.2012 r., rep. (...) i rep. (...), nastąpiło połączenie tych spółek w trybie art. 492 § 1 pkt 1 ksh poprzez przeniesienie całego

majątku (...) S.A. na (...) S.A. jako spółkę przejmującą.

Na podstawie uchwały o zmianie statutu z dnia 16.05.2018 r., rep. (...), Bank zmienił firmę i siedzibę na (...) S.A. w W..

/ fakty powszechnie i urzędowo znane oraz powszechnie dostępne; ponadto dowód: odpis z KRS

nr (...) – k. 19-39 i 115-140 /

M. S. (2) i M. S. (1) spłacali kredyt poprzez wpłaty w złotych polskich.

Do dnia 21.05.2018 r. powodowie spłacili na rzecz (...) S.A., następnie (...) S.A. 175.304,79 zł.

/ dowód: zaświadczenie z dnia 01.06.2018 r. – k. 52-54; potwierdzenie zmiany rachunku – k. 465;

zeznania powoda M. S. (2) – e-protokół z dnia 11.12.2020 r. 00:03:45-

00:23:23 k. 482-483 i 485 /

Pismem z dnia 15.05.2018 r. pełnomocnik powodów skierował w ich imieniu do (...) S.A. reklamację dotyczącą umowy kredytu (...) nr (...) z dnia 29.10.2008 r., wzywając do usunięcia z treści umowy niedozwolonych postanowień: § 2 ust. 1, § 2 ust. 2 i § 9 ust. 2, sporządzenia i przesłania skorygowanego harmonogramu spłaty kredytu oraz wyliczenia nadpłaty - różnicy pomiędzy kwotami wpłacanymi przez powodów a ratami należnymi według treści umowy po usunięciu klauzul niedozwolonych (abuzywnych).

/ dowód: reklamacja z dnia 15.05.2018 r. – k. 55-58 /

Pismem z dnia 29.05.2018 r., w odpowiedzi na reklamację otrzymaną dnia 21.05.2018 r., (...) S.A. poinformował, że z jego ocenie umowa kredytu jest ważna i prawidłowa, na rachunku kredytu nie występuje nadpłata.

/ dowód: pismo z dnia 29.05.2018 r. – k. 59-61 /

Łączna suma rat kapitałowo-odsetkowych, jakie powodowie zobowiązani byliby uiścić na rzecz Banku w okresie od 29.10.2008 r. do 21.05.2018 r., przy założeniu, że początkowe saldo kredytu wynoszące 278.000 zł nie uległo indeksacji kursem waluty CHF, kredyt jest oprocentowany według stawki i marży banku przewidzianych w umowie, kredyt podlegał spłacie z pominięciem indeksacji, wynosi 116.206,27 zł, a różnicą pomiędzy tą sumą a sumą dokonanych przez powodów spłat kredytu (nadpłata) wynosi 59.098,12 zł.

Łączna suma rat kapitałowo-odsetkowych, jakie powodowie zobowiązani byliby uiścić na rzecz Banku w okresie od 29.10.2008 r. do 20.09.2018 r., przy założeniu, że początkowe saldo kredytu wynoszące 278.000 zł nie uległo indeksacji kursem waluty CHF, kredyt jest oprocentowany według stawki i marży banku przewidzianych w umowie, kredyt podlegał spłacie z pominięciem indeksacji, wynosi 119.206,27 zł, a różnicą pomiędzy tą sumą a sumą dokonanych przez powodów spłat kredytu (nadpłata) wynosi 62.051,02 zł.

Łączna suma rat kapitałowo-odsetkowych, jakie powodowie zobowiązani byliby uiścić na rzecz Banku w okresie od 29.10.2008 r. do 21.05.2018 r., przy założeniu, iż przeliczenia walut PLN/CHF na etapie wypłaty kredytu i na etapie spłaty poszczególnych rat dokonywane były według średniego kursu NBP, oraz utrzymaniu pozostałych postanowień umowy w mocy wynosi:

- w wariancie przeliczenia sumy kredytu w PLN na CHF wg kursu z dnia zawarcia umowy – 159.210 zł,

- w wariancie przeliczenia sumy kredytu w PLN na CHF wg kursu z dnia uruchomienia kredytu – 162.731,63 CHF,

a różnica pomiędzy wskazanymi kwotami a sumą dokonanych przez powodów spłat kredytu (nadpłata) wynosi odpowiednio:

- 16.094,39 zł,

- 12.572.76 zł.

/ dowód: opinia biegłej z zakresu bankowości A. Z. z dnia 16.07.2021 r. – k. 505-522 /

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo zasługuje na uwzględnienie w przeważającym zakresie.

Sąd dokonał ustaleń stanu faktycznego sprawy na podstawie materiału dowodowego obejmującego przedłożone przez strony dokumenty dotyczące przedmiotu i treści łączącego strony stosunku kredytowego, a także zeznania powodów M. S. (2) i M. S. (1).

Świadek R. B. wskazała na zasady wyznaczania spreadu walutowego, tyle że nie była wcześniej pracownikiem (...) S.A., zatem jej zeznania nie były przydatne dla ustaleń dotyczących reguł stosowanych w tym Banku na etapie udzielenia kredytu.

Świadek M. S. (4) nie kojarzyła osób powodów ani tej konkretnej transakcji, zatem również jej zeznania pozostawały nieprzydatne.

Wniosek dowodowy pozwanego o przesłuchanie świadków J. L. i J. K. podlegał oddaleniu jako że dowód z tych zeznań był zbędny dla rozstrzygnięcia sprawy – art. 235 ^{( 2)} § 1 pkt 2 kpc. Świadek J. L. została zgłoszona na okoliczność zasad funkcjonowania kredytów denominowanych/waloryzowanych do CHF, sytuacji na rynku kredytów hipotecznych w latach 2004-2009 oraz przyczyn, dla których kredytobiorcy decydowali się na kredyt denominowany/waloryzowany, natomiast świadek J. K. został zgłoszony na okoliczność zasad finansowania kredytów denominowanych/waloryzowanych do CHF, w tym zaciągania zobowiązań w tej walucie. Świadek Z. nie brała udziału w negocjowaniu i zawarciu umowy z powodami, zatem nie może mieć wiedzy nt. ich motywacji i oczekiwań, zaś motywacje innych kredytobiorców nie mają znaczenia w tej sprawie. Zasady funkcjonowania kredytów denominowanych/waloryzowanych do CHF oraz sytuacja na rynku w latach 2004-2009 są doskonale znane Sądowi oraz pełnomocnikom stron. Sytuacja na rynku kredytów została opisana także w przedłożonych przez pozwanego dokumentach – raportach, analizach, itp., które nie są przydatne do rozstrzygnięcia sprawy, gdyż nie odnoszą się do konkretnego stosunku kredytowego z udziałem powodów. Zeznania świadka zresztą ze swej natury nie są dowodem na tego rodzaju okoliczności. Nie ma też znaczenia źródło pozyskiwania przez (...) S.A. finansowania akcji kredytowej.

W związku z przedmiotem roszczenia ewentualnego Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego w celu rozliczenia kredytu z pominięciem postanowień indeksacyjnych oraz przy zastosowaniu średniego kursu NBP. W pozostałym zakresie dowód ten był nieprzydatny. Tzw. „rynkowy” charakter kursów banku nie ma żadnego znaczenia, jeżeli nie został opisany w umowie kredytu, nie ma też znaczenia, jak wyglądała sytuacja w innych bankach, albowiem w procesie cywilnym ocenia się konkretny stosunek prawny pomiędzy konkretnymi stronami. Brak jest też jakichkolwiek podstaw do poszukiwania jakiegoś kursu „sprawiedliwego”, mającego znajdować zastosowanie do przeliczeń walutowych umowy stron. Kursem takim mógłby być co najwyżej kurs średni NBP, ale jego zastosowanie też jest niewłaściwe, o czym w dalszej części uzasadnienia.

Brak jest wreszcie podstaw do ustalania wysokości wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu. Dopuszczalność dochodzenia przez bank wynagrodzenia za korzystanie z kapitału jest wątpliwa, jako że nie powinien on odnieść korzyści na skutek stwierdzenia nieważności będącej skutkiem niedozwolonych klauzul zamieszczonych w opracowanej przez niego umowie; w orzecznictwie sądowym takie roszczenie banku jest kwestionowane (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 20.02.2020 r., I ACa 635/19). Jeżeli nawet możnaby dopatrzyć się podstawy do formułowania takiego roszczenia w ramach przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, to żądanie banku stanowiłoby nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 kc.

Po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa powodowie dochodzą ustalenia nieważności umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 29.10.2008 r. oraz zwrotu świadczeń nienależnych spełnionych w wykonaniu tej umowy. Powodowie zakwestionowali tę umową kredytową, powołując się na jej sprzeczność z przepisami prawa bankowego oraz zawarcie w treści umowy postanowień niedozwolonych w rozumieniu art. 385 ¹ i nast. kc.

Uprawnione jest stanowisko powodów co do zawarcia w treści umowy z dnia 29.10.2008 r. niedozwolonych postanowień umownych w zakresie odnoszącym się do indeksacji kredytu do waluty CHF, co skutkowało nieważnością tejże umowy.

Powodowie zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego – (...) S.A. w W. umowę kredytu typu indeksowanego (waloryzowanego) do waluty CHF w kwocie 278.000 zł. Stosownie do postanowień umowy kwota kredytu w CHF miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu. Stosowany do przeliczenia walut przy wypłacie kredytu kurs CHF został ustalony jednostronnie według Tabeli kursów obowiązującej w Banku. Z kolei spłata rat kapitałowo-odsetkowych miała być dokonywana w złotych, po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu spłaty. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych w złotych zależała od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w Banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości w/w kursu waluty miała wpływ na ostateczną wysokość spłacanego przez kredytobiorcę kredytu. W ten sposób w chwili zawarcia umowy kwota kredytu będąca podstawą wyliczenia rat nie została ściśle oznaczona. Docelowa suma kredytu w CHF miała dopiero wynikać z harmonogramu spłat. Uruchomienie kredytu miało nastąpić po spełnieniu szeregu warunków. Aczkolwiek warunki te mogły być spełnione przez kredytobiorców dość szybko, nawet tego samego dnia lub w ciągu kilku dni, to jednak w chwili zawarcia umowy nie można było jednak jednoznacznie ustalić daty, w jakiej uruchomienie kredytu miało nastąpić. Poszczególne transze kredytu były przy tym przeliczane według różnych kursów, czyli na podstawie pierwszej lub każdej kolejnej wypłaty przed ostatnią z nich kredytobiorcy także nie byli w stanie oszacować salda kredytu.

Pozwany w toku procesu w żaden sposób nie wyjaśnił ani nawet nie próbował wyjaśnić, dlaczego nie było możliwe dokonanie jednoznacznego i wiążącego przeliczenia PLN na CHF w dniu zawarcia umowy kredytu i według – uzgodnionego przez strony – kursu z tego dnia. Nic nie stało na przeszkodzie, aby w umowie kredytu dokonać przeliczenia waluty według określonego kursu, w szczególności średniego kursu NBP, albo jakiegokolwiek innego kursu – uzgodnionego z powodami.

Tymczasem umowa kredytu pozostawiała Bankowi swobodę w zakresie wyrażenia w CHF kwoty kredytu oddanej do dyspozycji kredytobiorców, a w konsekwencji wysokości rat spłaty kredytu. Zapis o przeliczeniu sumy kredytu na CHF według kursu z dnia wykorzystania kredytu jest zapisem pochodzącym od Banku, a nie od powodów. Nie było to z pewnością postanowienie indywidualnie uzgodnione, skoro zostało przeniesione dosłownie z regulaminu kredytu. W umowie kredytu nie został również szczegółowo opisany mechanizm ustalania kursów kupna i sprzedaży CHF. Metoda kształtowania kursu nie została uzgodniona w ramach indywidualnej, jednostkowej umowy. Stosowanie w ogóle do jakichkolwiek przeliczeń kursu ustalanego przez Bank – bez jednoznacznego i pełnego przedstawienia w umowie kredytu metody wyliczania tego kursu poddającej się weryfikacji – może być traktowane jako niedozwolone postanowienie umowne, sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy kredytobiorcy. Miernik waloryzacji stosowany do przeliczenia świadczenia pieniężnego winien mieć charakter obiektywny, niezależny od woli jednej ze stron. Natomiast mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 22.01.2016 r., I CSK 149/14, OSNC 2016/11/134; z dnia 13.12.2018 r., V CSK 559/17), inaczej mówiąc jest nieuczciwy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.02.2019 r., II CSK 19/18). Ponadto, zastosowanie innego kursu dla przeliczenia kredytu uruchamianego – kursu kupna oraz innego kursu dla przeliczenia kredytu spłacanego – kursu sprzedaży prowadzi do uzyskania przez bank dodatkowej korzyści finansowej wynikłej z różnicy między tymi kursami. Na tym polega istota tzw. spreadu walutowego.

Zakładając przeliczenie walut PLN/CHF wg średniego kursu NBP, zobowiązanie powodów w walucie waloryzacji wyniosłoby:

- według kursu z dnia zawarcia umowy kredytu – 29.10.2008 r. – 2,4798 = 112.105,81 CHF;

- według kursu z dnia uruchomienia kredytu – 07.11.2008 r. – 2,4272 = 114.535,27 CHF,

czyli byłoby wyraźnie niższe od zobowiązania oznaczonego ostatecznie przez (...) S.A. (120.013,82 CHF). Stosując swój kurs kupna – niższy od kursu średniego NBP – Bank spowodował zwiększenie zobowiązania kredytobiorców wyrażonego w walucie waloryzacji o ok. 5.500-8.000 CHF.

Umowa nie zawiera przy tym żadnego mechanizmu chroniącego kredytobiorców przed zaburzeniem równowagi kontraktowej na skutek zmian kursów.

Powyższe szacunki wskazują, że umowa kredytu z dnia 29.10.2008 r. z uwagi na zastosowany mechanizm indeksacyjny prowadzi do skutków dla powodów rażąco niekorzystnych. Przyjęte w umowie warunki indeksacji skutkują nieusprawiedliwioną dysproporcją praw i obowiązków stron umowy na niekorzyść powodów, powodującą niekorzystne ukształtowanie ich sytuacji ekonomicznej oraz ich nierzetelne traktowanie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 03.02.2006 r., I CK 297/05; z dnia 29.08.2013 r., I CSK 660/12; z dnia 30.09.2015 r., I CSK 800/14; z dnia 27.11.2015 r., I CSK 945/14; z dnia 15.01.2016 r., I CSK 125/15, OSNC-ZD 2017/1/9).

Z uwagi na zastosowanie kursu kupna (niższego) do przeliczenia kredytu wypłaconego oraz

kursu sprzedaży (wyższego) do spłaty kredytu, zobowiązanie kredytobiorcy staje się wyższe już w dniu wypłaty, gdyby kredyt miał zostać od razu spłacony. Suma kapitału w PLN do spłaty jest w takim przypadku z założenia wyższa od sumy kapitału udostępnionego.

Zastosowanie różnego kursu w zależności od tego, czy przeliczenie dotyczy wypłaconego kredytu czy też wysokości raty w dniu przewidzianym w harmonogramie lub dniu wpłaty należy uznać za naruszające interes konsumenta w sposób rażący, a niezależnie od tego za postanowienie umowne dotknięte sprzecznością z zasadami współżycia społecznego na zasadach ogólnych, a w konsekwencji nieważnością w rozumieniu art. 58 § 2 kc. Na potrzeby indeksacji kredytu do waluty obcej należało przyjąć kurs ustalany według tej samej jednolitej metody – albo każdorazowo kurs kupna, albo każdorazowo kurs sprzedaży albo jakąś postać kursu uśrednionego lub kursu niezależnego od stron umowy, np. kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski. Rozbieżność stosowanych kursów stanowi korzyść wyłącznie dla banku udzielającego kredytu, a nie dla kredytobiorcy będącego konsumentem. Sytuacje tego rodzaju legły zresztą u podstaw dokonania nowelizacji prawa bankowego ustawą tzw. antyspreadową z dnia 26.07.2011 r.

Odwołanie do kursów kupna i sprzedaży CHF zawartych w Tabeli kursów obowiązującej w Banku oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Przy takich zapisach umowy w chwili jej zawarcia powodowie nie byli w stanie określić rzeczywistej wysokości swojego zobowiązania, w tym zakresie byli uzależnieni od jednostronnej decyzji Banku, co przeczy dobrym obyczajom i narusza równowagę stron stosunku zobowiązaniowego.

Należy przy tym wskazać, że (...) S.A. nie zrealizował względem kredytobiorców obowiązków informacyjnych w zakresie ciążącego na nim ryzyka kursowego. Możliwość samej zmiany kursu waluty jest oczywista, natomiast powodowie nie wyrazili swobodnie zgody na stosowanie kursów ustalanych przez Bank. Nie można też przyjąć, że ryzyko kursowe, immanentnie związane z istotą kredytu typu indeksowanego, zostało kredytobiorcom jednoznacznie, precyzyjnie i wyczerpująco przedstawione. Wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat, z przeznaczeniem na nabycie nieruchomości stanowiącej istotny składnik majątku przeciętnego konsumenta, mechanizmu działania ryzyka kursowego wymagało szczególnej staranności Banku (a także osób działających na jego zlecenie) w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak aby konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy. Jeżeli mechanizm indeksacji wystawiał kredytobiorcę na nieograniczone ryzyko kursowe (co miało miejsce w relacji pomiędzy stronami), obowiązek informacyjny powinien był zostać wykonany poprzez jednoznaczne i zrozumiałe poinformowanie konsumenta, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat. Wymogu tego nie wypełniają ani postanowienia umowy kredytu ani oświadczenia kredytobiorców. Powodowie nie otrzymali informacji zawierającej bliższe dane, kalkulacji oraz prognoz, odpowiednio zindywidualizowanych i rozłożonych w czasie. Tym samym Bank nie określił w sposób precyzyjny, kompleksowy i jednoznaczny, na czym polega mechanizm indeksacyjny oraz związane z nim ryzyko, nie przeprowadził w tym zakresie rzetelnej symulacji. Bank nie wykonał więc obowiązku informacyjnego w sposób ponadstandardowy (zgodnie z oczekiwaną od niego jako podmiotu profesjonalnego podwyższoną starannością z art. 355 § 2 kc), dający powodom pełne rozeznanie co do istoty transakcji. Wymóg informacyjny musi zostać wykonany w sposób umożliwiający przeciętnemu konsumentowi uzyskanie wiadomości o możliwości wzrostu lub spadku wartości waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, oraz pozwalający na oszacowanie istotnych konsekwencji warunku umownego dotyczącego denominacji dla przyszłych zobowiązań finansowych związanych ze spłatą kredytu (zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14.03.2019 r., C-118/17).

Nietrafne jest powoływanie się na dokonany przez powodów „wybór oferty” kredytu indeksowanego. Sporządzenie przez pracownika banku lub pośrednika kredytowego symulacji kredytu czy też wstępne sprawdzenie zdolności kredytowej nie jest złożeniem oferty. Analitycy pozwanego Banku ocenili konkretny wniosek kredytowy powodów i wydali akceptację dla kredytu indeksowanego. Świadome dokonanie wyboru byłoby możliwe dopiero wówczas, gdyby po zweryfikowaniu wniosku i zdolności kredytowej wnioskującym przedstawiono dwie konkretne propozycje z konkretnymi warunkami (kwota kredytu, oprocentowanie, wysokość raty, itp.) i wówczas dokonaliby oni wyboru.

Z kolei na indywidualne uzgodnienie wskazywałoby przesłanie kredytobiorcom projektu umowy ze wskazaniem, żeby się z nią zapoznali i przedstawili swoje uwagi i ewentualnie proponowane zmiany. Nic nie wskazuje, aby powodowie otrzymali projekt umowy z wyprzedzeniem.

Ostatecznie brak jest jakichkolwiek okoliczności oraz dowodów wskazujących, aby indeksacja kredytu została indywidualnie uzgodniona.

Wadliwe klauzule przeliczeniowe podlegają pominięciu – art. 385 ¹ § 1 i 2 kc. Jeżeli jednak dotyczą głównych świadczeń stron, umowa bez uwzględnienia tychże klauzul nie może być w ogóle wykonywana, co z kolei oznacza, iż jest ona nieważna na podstawie art. 58 § 1 kc. W aktualnym orzecznictwie sądowym przyjmowane jest stanowisko, iż klauzula indeksacyjna dotyczy głównego świadczenia stron umowy kredytu w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18, dotyczący zresztą dokładnie tego samego typu kredytu (...) i takich samych klauzul przeliczeniowych, a także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.09.2020 r., I CSK 556/18).

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29.08.1997 r. – Prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Skoro w samej umowie kredytu nie została wiążąco wskazana suma kredytu w CHF, będąca podstawą wyliczenia rat, czyli umowa kredytu pozostawiała bankowi swobodę w zakresie wyrażenia w CHF kwoty kredytu oddanej do dyspozycji kredytobiorców, a w konsekwencji wysokości rat spłaty kredytu, to znaczy że umowa ta wadliwie określała zobowiązanie kredytobiorców do zwrotu otrzymanej sumy, a przez to nie zawierała prawidłowo oznaczonych wszystkich niezbędnych elementów umowy kredytu przewidzianych w art. 69 ust. 1 prawa bankowego. To zaś uzasadnia stwierdzenie nieważności tej umowy.

Co do zasady samo przeliczenie kredytu wyrażonego nominalnie w złotych polskich według

oznaczonego kursu waluty obcej można uznać za dopuszczalne i zgodne z ustawą. Według art. 358 ^{( 1)} § 2 kc strony umowy, w szczególności umowy kredytu, mogą zastrzec, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego miernika wartości (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25.03.2011 r., IV CSK 377/10; z dnia 18.05.2016 r., V CSK 88/16; z dnia 08.12.2006 r., V CSK 339/06). Tenże miernik może być rozumiany jako wskaźnik w ogóle mający inny charakter albo jako waluta obca w stosunku do waluty zobowiązania – skoro ustawodawca dopuszcza miernik waloryzacji inny niż pieniądz, to znaczy, że dopuszcza także inny pieniądz (walutę) niż pieniądz polski (waluta polska). Świadczenie pieniężne może zatem zostać zwaloryzowane według przewidzianego w umowie kryterium – przeciętnego wynagrodzenia, stopy inflacji, kursu złota, średniej ceny zboża albo jakichkolwiek innego wskaźnika gospodarczego, a także przeliczenie świadczenia pieniężnego wyrażonego nominalnie w złotych polskich może nastąpić według kursu innej waluty. Indeksacja kredytu do waluty obcej jest postacią takiej właśnie waloryzacji umownej. Waloryzacja świadczenia pieniężnego zmierza do urealnienia jego wartości poprzez odwołanie do obiektywnych, niezależnych od stron transakcji kryteriów. Także w przypadku umów kredytu takie urealnienie może znaleźć zastosowanie. Waloryzacja kwoty nominalnej kredytu jest niezależna od ustaleń dotyczących odsetek umownych (kapitałowych), które w przypadku umowy kredytu stanowią wynagrodzenie banku za wykorzystanie przez kredytobiorcę udostępnionych mu środków pieniężnych, w przeciwieństwie do odsetek za opóźnienie pełniących właśnie funkcję waloryzacyjną obok funkcji represyjnej.

Regulacje dotyczące kredytu indeksowanego do waluty obcej zostały wprowadzone do art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 pr. bank. z dniem 26.08.2011 r. na mocy ustawy z dnia 26.07.2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe i niektórych innych ustaw (tzw. ustawy antyspreadowej). Nie oznacza to jednak, iż przed tą datą zawarcie umowy kredytu tego rodzaju było niedopuszczalne. Przeciwnie, możliwość zawarcia umowy kredytu zawierającej tego rodzaju postanowienia mieściła się w ramach ogólnej swobody kontaktowania przewidzianej w art. 353 ¹ kc (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 29.04.2015 r., V CSK 445/14; z dnia 22.01.2016 r., I CSK 1049/14).

Jednakże prawidłowa, dopuszczalna i zgodna z prawem waloryzacja świadczenia wymagałaby jednoznacznego, precyzyjnego oznaczenia miernika waloryzacji przewidzianego w treści umowy. Oznacza to, że przeliczenie sumy kredytu w PLN na CHF musiałoby zostać dokonane od razu, według uzgodnionego przez strony kursu, nie zaś odroczone w czasie na

dzień nieznany w chwili zawarcia umowy i pozostawione swobodzie Banku.

Treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 18.11.2021 r., C-212/20).

W świetle aktualnego orzecznictwa nie powinno budzić wątpliwości, iż postanowienia § 2 ust. 2, § 4 ust. 1a i § 9 ust. 2 umowy kredytu (...) mają charakter niedozwolony, uznaje się bowiem, iż określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r. V CSK 382/18, a także wyroki: z dnia 30.09.2020 r., I CSK 556/18; z dnia 02.06.2021 r., I CSKP 55/21).

Nie ma przy tym możliwości oddzielenia klauzuli kursowej (czyli ściśle rodzaju stosowanych kursów) od samej klauzuli indeksacyjnej, bowiem są one powiązane między sobą, a także z pozostałymi postanowieniami umowy. Umowa dotyczyła kredytu indeksowanego, dodatkowo jej istotnym elementem było też oprocentowanie bazujące na wskaźniku odnoszącym się do waluty CHF.

Konsekwencją powyższych wadliwości jest eliminacja postanowień indeksacyjnych, prowadząca do upadku umowy kredytu w całości.

W aktualnym orzecznictwie sądowym prezentowany jest pogląd, że art. 385 ¹ § 2 k.c. wyłącza stosowanie art. 58 § 3 k.c., co uzasadnia stanowisko, że nieuczciwe postanowienia indeksacyjne nie powinny być zastępowane innym mechanizmem przeliczeniowym opartym na przepisach kodeksu cywilnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.11.2019 r., II CSK 483/18). W takiej sytuacji co do zasady wykluczona jest możliwość zmiany przez sąd treści nieuczciwych warunków zawartych w umowie. Działania sądu w razie stwierdzenia klauzuli abuzywnej mają mieć charakter sankcyjny, co oznacza osiągnięcie skutku zniechęcającego profesjonalnych kontrahentów zawierających umowy z konsumentami do zamieszczania w umowach z nimi nieuczciwych postanowień umownych. Skutek ten nie mógłby zostać osiągnięty, gdyby umowa mogła zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy przez wprowadzenie do umowy warunków uczciwych. Kontrahent konsumenta niczym by bowiem nie ryzykował, narzucając nieuczciwe postanowienia umowne, skoro mógłby liczyć na to, że sąd uzupełni umowę przez wprowadzenie uczciwych warunków, które powinny być przez niego zaproponowane od razu. W konsekwencji zastąpienie przez sąd klauzul abuzywnych np. kursem średnim waluty obcej z dnia wymagalności roszczenia ogłaszanym przez NBP, należy wykluczyć, jako sprzeczne z celem założonym w art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady nr 93/13/EWG z dnia 05.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Ryzyko przedsiębiorcy stosującego abuzywne klauzule byłoby bowiem w razie ich eliminacji ze stosunku umownego niewielkie i nie zniechęcałoby przedsiębiorców do stosowania nieuczciwych klauzul w przyszłości (zob. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 03.02.2022 r., II CSKP 975/22). Jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 03.10.2019 r., C-260/18). Wola konsumenta, który uważa, iż stwierdzenie nieważności całej umowy nie jest dla niego niekorzystne, przeważa nad wdrożeniem systemu ochrony, takiego jak zastąpienie nieuczciwego postanowienia i utrzymanie umowy w mocy (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 03.10.2019 r. C-260/18).

W aktualnym orzecznictwie sądowym prezentowane jest stanowisko wskazujące na nieważność umów kredytu indeksowanego do CHF typu (...) zawierających klauzule przeliczeniowe tożsame z kwestionowanymi przez powodów postanowieniami umowy kredytu oraz regulaminu kredytowania; nieważność ta została stwierdzona m.in. wyrokami:

- Sądu Apelacyjnego w Białymstoku: z dnia 04.11.2021 r., I ACa 530/21,

- Sądu Apelacyjnego w Gdańsku: z dnia 22.10.2020 r., V ACa 213/20;

- Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13.01.2020 r., I ACa 1205/18;

- Sądu Apelacyjnego w Szczecinie: z dnia 16.09.2021 r., I ACa 252/21; z dnia 19.11.2020 r., I ACa 265/20;

- Sądu Apelacyjnego w Warszawie: z dnia 03.11.2020 r., VI ACa 656/19.

Reasumując powyższe, usprawiedliwione jest stanowisko powodów co do nieważności umowy kredytu (...) nr (...) z dnia 29.10.2008 r.

Zgodnie z art. 189 kpc powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli ma w tym interes prawny.

Powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa może zostać uwzględnione wtedy, gdy spełnione są dwie przesłanki merytoryczne: interes prawny oraz wykazanie prawdziwości twierdzeń powoda o tym, że dany stosunek prawny lub prawo rzeczywiście istnieje. Pierwsza z tych przesłanek warunkuje określony skutek tego powództwa, decydując o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda, wykazanie zaś istnienia drugiej z tych przesłanek decyduje o kwestii zasadności powództwa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.06.2001 r., II CKN 898/00).

Interes prawny w rozumieniu art. 189 kpc oznacza potrzebę prawną, wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej znajduje się powód. Może wynikać z bezpośredniego zagrożenia prawa powoda lub zmierzać do zapobieżenia temu zagrożeniu. Interes prawny występuje także wtedy, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, mająca charakter obiektywny. Powód musi udowodnić, że ma interes prawny w wytoczeniu powództwa przeciwko konkretnemu pozwanemu, który przynajmniej potencjalnie stwarza zagrożenie dla jego prawnie chronionych interesów, a sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego praw przez definitywne zakończenie istniejącego między stronami sporu lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu w przyszłości takiego sporu, tj. obiektywnie odpadnie podstawa jego powstania. Takie cechy roszczenia o ustalenie z art. 189 kpc są utrwalone w orzecznictwie (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 30.10.1990 r., I CR 649/90; z dnia 08.05.2000 r., V CKN 29/00; z dnia 04.10.2001 r., I CKN 425/00; z dnia 01.04.2004 r., II CK 125/03; z dnia 18.06.2009 r., II CSK 33/09; z dnia 18.03.2011 r., III CSK 127/10; z dnia 09.02.2012 r., III CSK 181/11, OSNC 2012/7-8/101; z dnia 14.03.2012 r., II CSK 252/11; z dnia 29.03.2012 r., I CSK 325/11; z dnia 19.09.2013 r., I CSK 727/12). Inaczej mówiąc, przez interes prawny w procesie cywilnym należy rozumieć obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawnych, to jest wywołaną rzeczywistym narażeniem lub zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebę uzyskania określonej treści wyroku (T. Rowiński, Interes prawny w procesie cywilnym i w postępowaniu nieprocesowym, Warszawa 1971, s. 26). Osoba zainteresowana może dochodzić roszczenia o ustalenie, jeśli nie może uzyskać jakiejkolwiek innej ochrony, w jakikolwiek inny sposób, niż poprzez uzyskanie i przedłożenie wyroku ustalającego istnienie lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego. O istnieniu interesu prawnego w rozumieniu art. 189 kpc decyduje faktyczna, konkretna potrzeba ustalenia. Potrzeba ta zaś niewątpliwie występuje wówczas, kiedy ustalenie prowadzi do definitywnego rozwiązania problemów powoda i chroni jego również na przyszłość przed posunięciami strony przeciwnej.

Biorąc pod uwagę fakt, iż umowa kredytu nr (...) została zawarta na okres od 29.10.2008 r. do 30.10.2038 r., należy uznać, że zachodzi niepewność sytuacji prawnej powodów wymagająca wiążącego rozstrzygnięcia. Ustalenie nieważności umowy kredytu zwalnia powodów z obowiązku dalszego uiszczania kolejnych rat kredytu oraz

twiera drogę do ostatecznego rozliczenia kredytu.

W tej sprawie spełnione zostały przesłanki ustalenia nieważności umowy kredytu na podstawie art. 189 kpc, tj. posiadanie przez powodów interesu prawnego w żądaniu takiego ustalenia oraz zaistnienie wadliwości umowy w postaci jej sprzeczności z prawem skutkującej nieważnością na podstawie art. 58 § 1 kc.

Sąd ustalił zatem (pkt I setnencji wyroku), że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawarta w dniu 29.10.2008 r. pomiędzy (...) S.A. w W. (poprzednikiem prawnym pozwanego) oraz M. K. (obecnie S.), M. S. (2), U. S. i M. S. (3) jest nieważna.

Ponieważ powodowie wskazali na nieważność umowy kredytu, realizując uprawnienie przysługujące im jako konsumentom poszukującym ochrony na drodze sądowej (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 03.10.2019 r., C-260/18), nie ma już potrzeby dokonywania oceny relacji stron z punktu widzenia roszczeń zgłoszonych jako ewentualne. Powodowie dokonali wyboru skutku w postaci nieważności umowy, jedynie ewentualnie domagając się – na wypadek jej utrzymania – rozliczenia kredytu z pominięciem indeksacji kredytu do CHF (czyli tzw. odfrankowienia).

W konsekwencji przesłankowego stwierdzenia nieważności umowy kredytu powodowie mogą domagać się zwrotu świadczenia nienależnie spełnionego w wykonaniu tejże umowy, tj. zwrotu kwot przekazanych Bankowi. Suma świadczeń spełnionych przez M. i M. S. (1) wynika z zaświadczenia wystawionego przez pozwanego i wynosi 175.304,79 zł.

Jednakże zwrot świadczenia nienależnego przypada wyłącznie M. i M. S. (1), jako że to oni dokonywali spłaty kredytu ze swojego rachunku bankowego.

Zobowiązanie do zwrotu świadczenia nienależnego należy do tzw. zobowiązań bezterminowych, w których termin spełnienia świadczenia nie jest z góry oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, wobec czego spełnienie winno nastąpić niezwłocznie po wezwaniu do wykonania zgodnie z art. 455 kc. Niezwłoczne spełnienie świadczenia pieniężnego w rozumieniu art. 455 kc oznacza z reguły spełnienie go w terminie 14 dni (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.05.1991 r., II CR 623/90; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 20.03.2012 r., I ACa 191/11).

Na podstawie art. 481 § 1 kc odsetki za opóźnienie w zapłacie żądanej kwoty przypadają powodom od dnia 29.12.2020 r., tj. po 14 dniach od doręczenia pozwanemu odpisu pisma zawierającego zmianę powództwa.

Sąd zasądził zatem od pozwanego na rzecz powodów M. S. (1) i M.

S. (pkt II sentencji wyroku) 175.304,79 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 29.12.2020 r. do dnia zapłaty;

W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu jako nieuzasadnione (pkt III sentencji wyroku). Dotyczy to w całości żądania zapłaty na rzecz M. S. (3) i U. S. oraz dalszych odsetek za opóźnienie na rzecz M. i M. S. (2).

Niezasadny był zarzut potrącenia wierzytelności wzajemnych pozwanego. Po pierwsze, ze względów wcześniej wskazanych pozwanemu nie przysługuje skuteczne roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału, określone przez niego jako roszczenie o zwrot korzyści powodów, pozwany jedynie mógłby przedstawić do potrącenia wierzytelność o zwrot kapitału kredytu. Zarzut ten został jednak zgłoszony co do niewymagalnej wierzytelności pozwanego. Pozwany nie wezwał powodów do zwrotu kwoty odpowiadającej kwocie udzielonego im i wypłaconego kapitału kredytu, a tym samym nie doprowadził do wymagalności przysługującego mu roszczenia o zwrot wypłaconych tytułem kredytu środków. Samo złożenie warunkowego/ewentualnego oświadczenia o potrąceniu (na wypadek unieważnienia umowy kredytu) nie spełnia tego wymogu. Co więcej, nie nastąpiło to w stosunku do powodów jako adresatów roszczenia pozwanego, a jedynie wobec ich pełnomocnika procesowego. W konsekwencji nie wywołało żadnego skutku złożenie przez pozwanego oświadczenia o potrąceniu wierzytelności wzajemnej.

Brak jest również podstaw do uwzględnienia zarzutu zatrzymania. Stosownie do art. 496 i 497 kc prawo zatrzymania powstaje m.in. w przypadku nieważności umowy wzajemnej, kiedy to każda ze stron zobowiązana jest do zwrotu otrzymanego świadczenia drugiej. Tymczasem umowa kredytu nie jest umową wzajemną w rozumieniu przywołanych przepisów. Jest to umowa dwustronnie zobowiązująca i odpłatna, ale świadczenie kredytobiorcy nie jest ekwiwalentem świadczenia kredytodawcy, jak cena sprzedaży czy wynagrodzenie za wykonanie usługi (wynagrodzeniem takim są co do zasady odsetki umowne/kapitałowe). Kredytobiorca zwraca otrzymane do jego dyspozycji środki pieniężne, nie zaś spełnia w zamian za nie innego rodzaju świadczenie. W sprawach o zwrot świadczenia z kredytu nie znajduje zastosowania prawo zatrzymania przewidziane w przywołanych przepisach (por. wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie: z dnia 04.12.2019 r., I ACa 442/18; z dnia 20.10.2021 r., I ACa 155/21). Ponadto także i oświadczenie o skorzystaniu z prawa zatrzymania powinno zostać złożone bezpośrednio powodom, a nie ich pełnomocnikowi procesowemu, jako że umocowanie pełnomocnika procesowego nie obejmuje przyjmowania w imieniu zastępowanej strony oświadczeń materialnoprawnych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13.01.2020 r., I ACa 1250/18).

Wobec uwzględnienia powództwa w przeważającej części na podstawie art. 100 zd. drugie kpc powodów należy uznać za wygrywających sprawę, co oznacza przyznanie im zwrotu kosztów procesu obejmujących: opłatę sądową od pozwu – 1.000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika procesowego ustalone zgodnie z § 2 pkt 6 w zw. z § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (według pierwotnej wartości przedmiotu sporu) – 5.400 zł, opłatę skarbową od pełnomocnictwa – 17 zł oraz zaliczkę na koszty opinii – 2.000 zł, tj. łącznie 8.417 zł.

Mając powyższe na uwadze, Sąd podjął rozstrzygnięcia zawarte w sentencji wyroku.