Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego we Wrocławiu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 kwietnia 2022 r.

Sąd Okręgowy we Wrocławiu XII Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia SO Krzysztof Rudnicki

po rozpoznaniu w dniu 14.04.2022 r. we Wrocławiu na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa A. M.

przeciwko (...) S.A. w W. (poprzednio (...) S.A. we W.)

o ustalenie i zapłatę

I. ustala, że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawarta w dniu 09.07.2008 r. pomiędzy A. M.i (...) S.A. w W. (poprzednikiem prawnym pozwanego) jest nieważna;

(...). zasądza od pozwanego na rzecz powódki:

a)85.924,80 zł (osiemdziesiąt pięć tysięcy dziewięćset dwadzieścia cztery złote, osiemdziesiąt groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 09.08.2021 r. do dnia zapłaty,

b)52.510,82 CHF (pięćdziesiąt dwa tysiące pięćset dziesięć franków szwajcarskich, osiemdziesiąt dwa centymy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 08.09.2021 r. do dnia zapłaty;

III. oddala powództwo w pozostałym zakresie;

IV. zasądza od pozwanego na rzecz powódki 9.417 zł kosztów procesu;

V. nakazuje pozwanemu uiścić na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego we Wrocławiu 6.994,17 zł nieopłaconych kosztów sądowych.

XII C 1157 / 18

UZASADNIENIE

Powódka A. M. wystąpiła przeciwko pozwanemu (...) S.A. we W. (obecnie (...) S.A. w W.) z pozwem o:

1. zasądzenie od pozwanego 105.563,82 zł z tytułu nadpłat rat kredytu i opłat dodatkowych uiszczonych do dnia 29.09.2017 r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

ewentualnie:

2. ustalenie, iż wierzytelność pozwanego wynikająca z umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 09.08.2007 r., zmienionej aneksem z dnia 24.10.2011 r., na dzień 29.09.2017 r. nie istnieje ponad kwotę 114.633,34 zł;

ewentualnie:

3. unieważnienie wskazanej umowy kredytu na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 5 ustawy z dnia 23.08.2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym – w całości bądź w zakresie § 2 ust. 1 i 2, § 4 ust. 1a, § 6 ust. 2, § 8 ust. 11, § 9 ust. 2, § 12 ust. 2, co winno zostać połączone z obowiązkiem zapłaty na rzecz powódki kwoty wskazanej w pkcie 1;

W każdym wypadku zasądzenie od pozwanego kosztów procesu.

Powódka podała, że zawarła z (...) S.A. – poprzednikiem prawnym pozwanego umowę kredytu indeksowanego kursem CHF. Umowa ta narusza przepisy prawa bankowego, a nadto zawiera w swej treści niedozwolone postanowienia umowne. Powódka nie została należycie pouczona o ryzyku kursowym.

Powódka wskazała, że domaga się zwrotu nadpłaty – różnicy pomiędzy sumą rat zapłaconych a sumą rat wyliczonych z pominięciem mechanizmu indeksacji kursem CHF.

Szczegółowe uzasadnienie stanowiska powódki przedstawione jest na k. 4-28 i 438-450 akt sprawy.

W odpowiedzi na pozew z dnia 05.04.2018 r. pozwany (...) S.A. we W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki kosztów procesu.

Pozwany zakwestionował roszczenie powódki co do zasady, jak i co do wysokości. Zaprzeczył, aby umowa zawierała klauzule niedozwolone.

Pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia powódki w zakresie części odsetkowej rat kredytu spłaconych do 04.02.2015 r.

Szczegółowe uzasadnienie stanowiska pozwanego przedstawione jest na k. 219-260 i 457-464 akt sprawy.

W piśmie procesowym z dnia 09.08.2021 r. (k. 747-759) powódka zmodyfikowała żądanie pozwu w ten sposób, że wniosła o:

1. stwierdzenie, iż umowa o kredyt hipoteczny (...) nr (...) z dnia 09.07.2008 r. jest nieważna w całości oraz zasądzenie od pozwanego (...) S.A. w W. 85.924,80 zł i 52.510,82 CHF (według stanu spłaty na dzień 10.05.2019 r.) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pisma do dnia zapłaty;

ewentualnie:

2. zasądzenie od pozwanego 85.924,80 zł i 52.510,82 CHF (według stanu spłaty na dzień 10.05.2019 r.) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pisma do dnia zapłaty;

ewentualnie:

3. zasądzenie od pozwanego 106.563,82 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

ewentualnie:

4. unieważnienie wskazanej umowy kredytu na podstawie art. 58 § 2 kc w zw. z art. 3 w zw. z art. 4-7 i art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23.08.2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym oraz zasądzenie od pozwanego 85.924,80 zł i 52.510,82 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Powódka podniosła, że klauzula indeksacyjna określa główne postanowienia umowy kredytu, a jej wyeliminowanie jako abuzywnej powoduje, że umowa nie może być wykonywana, co prowadzi do stwierdzenia nieważności umowy kredytu.

Podniósł zarzut potrącenia wierzytelności wzajemnej o zwrot kwoty 358.000 zł, tj. kwoty udzielonego kredytu, oraz kwoty 125.103,11 zł, stanowiącej zwrot tzw. wynagrodzenia z tytułu korzystania z kapitału kredytu, a na wypadek nieuwzględnienia tego zarzutu podniósł zarzut zatrzymania kwoty 358.000 zł i kwoty 125.103,11 zł.

W piśmie procesowym z dnia 14.02.2022 r. (k. 1009-1020) powódka zmodyfikowała żądanie pozwu w ten sposób, że wniosła o:

1. stwierdzenie, iż umowa o kredyt hipoteczny (...) nr (...) z dnia 09.07.2008 r. jest nieważna w całości oraz zasądzenie od pozwanego (...) S.A. w W. 85.924,80 zł i 52.510,82 CHF (według stanu spłaty na dzień 10.05.2019 r.) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pisma

do dnia zapłaty;

ewentualnie:

2. zasądzenie od pozwanego 85.924,80 zł i 52.510,82 CHF (według stanu spłaty na dzień 10.05.2019 r.) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pisma do dnia zapłaty;

ewentualnie:

3. zasądzenie od pozwanego 115.487,74 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

ewentualnie:

4. unieważnienie wskazanej umowy kredytu na podstawie art. 58 § 2 kc w zw. z art. 3 w zw. z art. 4-7 i art. 12 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 23.08.2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym oraz zasądzenie od pozwanego 85.924,80 zł i 52.510,82 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie za okres od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

W piśmie procesowym z dnia 22.03.2022 r. (k. 1026-1029) pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki kosztów procesu.

Sąd ustalił w sprawie następujący stan faktyczny.

W 2008 r. A. M. zamierzała zakupić mieszkanie. Na ten cel potrzebowała uzyskać środki z kredytu bankowego. Zgłosiła się do (...) S.A.

Pracownik Banku nie informował powódki o zasadach tworzenia tabel kursowych Banku. Nie było też omawiane ryzyko walutowe.

Powódka była zainteresowana konkretną kwotą w PLN, niezbędną do pokrycia ceny zakupu mieszkania. Została poinformowana, że nie ma zdolności kredytowej do uzyskania kredytu złotowego. Powódka otrzymała propozycję kredytu indeksowanego do CHF, nie były sporządzane symulacje porównujące ten kredyt do kredytu złotowego.

Warunki umowy kredytu nie były negocjowane, umowa została przygotowana na podstawie wzorca Banku.

Nie była omawiana kwestia marży walutowej (spreadu). Nie były przedstawiane historyczne kursy CHF ani sporządzane symulacje na przyszłość na wypadek zmiany kursów tej waluty.

Pracownik Banku informował powódkę, że kurs CHF jest stabilny, mogą wystąpić jedynie niewielkie wahania.

Kredyt został zaoferowany w ramach promocji polegającej na niepobieraniu przez Bank prowizji za udzielenie kredytu.

Nie było możliwości wyeliminowania z umowy opłaty (prowizji) za udzielenie kredytu z obniżoną wartością zabezpieczenia.

/ dowód: zeznania powódki A. M. – e-protokół z dnia 03.12.2020 r., I Cps 71/20

00:02:23-00:33:43 k. 728 i 730 /

W dniu 09.07.2008 r. A. M. jako kredytobiorca oraz (...) S.A. w W. (...) Oddział w W. jako kredytodawca zawarli umowę kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...).

Integralną częścią umowy kredytu były Ogólne Warunki Kredytowania w Zakresie Udzielania Kredytów na Cele Mieszkaniowe i Pożyczek Hipotecznych (OWKM), stanowiące załącznik nr 1 do umowy (§ 1 ust. 2).

Na wniosek z dnia 24.06.2008 r. (...) S.A. udzielił powódce kredytu w kwocie 358.000 zł denominowanego (waloryzowanego) w walucie CHF, na okres 360 miesięcy od dnia 09.07.2008 r. do dnia 09.07.2038 r. na zasadach określonych w umowie i OWKM (§ 2 ust. 1).

Kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla ww. waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu (§ 2 ust. 2).

O wysokości wykorzystanego kredytu denominowanego (waloryzowanego) wyrażonego w walucie CHF, wysokości odsetek w okresie karencji oraz wysokości rat kapitałowo-odsetkowych w w/w walucie Bank miał poinformować kredytobiorcę w terminie 7 dni od dnia całkowitego wykorzystania kredytu na zasadach określonych w OWKM (§ 2 ust. 3).

Kredyt przeznaczony był na zakup na rynku wtórnym mieszkania położonego w Z. przy ul. (...) o pow. 46,78 m ² oraz udziału ułamkowej części nieruchomości i prawa do miejsc parkingowych i koszty jego wyposażenia oraz refinansowanie wniesionej kwoty 15.000, wartość kosztorysowa inwestycji – 358.000 zł (§ 3 ust. 1).

Uruchomienie kredytu miało nastąpić jednorazowo w terminie od dnia 15.07.2008 r. w formie przelewu na (§ 4 ust. 1):

- rachunek w (...) S.A. nr (...) – 340.000 zł,

- rachunek kredytobiorcy w (...) S.A. – 18.000 zł.

Kredyt miał zostać wykorzystany w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania danej transzy (§ 4 ust. 1a).

Uruchomienie kredytu miało nastąpić po spełnieniu warunków określonych w OWKM oraz po złożeniu przez kredytobiorcę pisemnej dyspozycji wypłaty kredytu (§ 4 ust. 2).

Bank pobrał od kredytobiorcy prowizję w wysokości 3.757,63 zł z tytułu ryzyka udzielenia

kredytu z brakującą wartością zabezpieczenia; wysokość prowizji stanowiła 3,50 % kwoty kredytu w wysokości 107.360,80 zł, która nie znajdowała pokrycia w wymaganej przez Bank wartości zabezpieczenia w postaci hipoteki na nieruchomości (§ 6 ust. 2).

Zasady pobierania opłat i prowizji, zasady zmiany ich wysokości oraz sposób informowania o tych zmianach określały OWKM (§ 6 ust. 3).

Kredytobiorca oświadczył, że otrzymał wyciąg z „Taryfy prowizji i opłat (...) S.A.”, akceptuje jej treść oraz zasady informowania o zmianie wysokości opłat i prowizji (§ 6 ust. 4).

Oprocentowanie kredytu było zmienne i stanowiło sumę zmiennej stawki odniesienia oraz stałej marży Banku w wysokości 2,40 p.p. (§ 8 ust. 1).

W dniu zawarcia umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 5,19 % i było równe sumie stawki odniesienia, którą była stawka rynku pieniężnego LIBOR 3-miesięczny, oraz marży Banku w wysokości 2,40 p.p. (§ 8 ust. 2).

Pierwsza zmiana oprocentowania wynikająca ze zmiany stawki odniesienia miała nastąpić w miesiącu kalendarzowym następującym po miesiącu, w którym została zawarta umowa, w dniu ustalonym jako dzień płatności raty kapitałowo-odsetkowej (§ 8 ust. 3).

Kolejne zmiany miały być dokonywane w trzymiesięcznych okresach odsetkowych, począwszy od dnia dokonania pierwszej zmiany, każdorazowo w dniu ustalonym jako dzień płatności raty kapitałowo-odsetkowej (§ 8 ust. 4).

Ostateczny termin spłaty kredytu, odsetek i innych należności przypadał na dzień 09.07.2038 r. (§ 9 ust. 1).

Po okresie wykorzystania kredytu kredytobiorca był zobowiązany do spłaty kredytu wraz z odsetkami w 360 ratach miesięcznych w dniu 9 każdego miesiąca, począwszy od dnia 11.08.2008 r., przy czym spłata rat kapitałowo-odsetkowych miała być dokonywana w złotych, po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu spłaty; wysokość rat kapitałowo-odsetkowych w złotych zależała od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w Banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości w/w kursu waluty miała wpływ na ostateczną wysokość spłacanego przez kredytobiorcę kredytu (§ 9 ust. 2).

Miesięczne raty kapitałowo-odsetkowe ustalane były w równej wysokości (§ 9 ust. 3).

Kredytobiorca umocował Bank do obciążania rachunku nr (...) kwotą wymagalnych zobowiązań wynikających z umowy (§ 9 ust. 4).

Zabezpieczenia spłaty kredytu stanowiły (§ 10 ust. 1):

1) hipoteka umowna kaucyjna do kwoty 716.000,00 zł ustanowiona na lokalu mieszkalnym położonym w Z. przy ul. (...), KW nr (...);

2) cesja na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia lokalu mieszkalnego od ognia i innych zdarzeń losowych.

Kredytobiorca oświadczył, że w związku z zaciągnięciem kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej został poinformowany przez Bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut oraz rozumie wynikające z tego konsekwencje (§ 11 ust. 4).

Kredytobiorca oświadczył również, że akceptuje zasady funkcjonowania kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej, w szczególności zasady dotyczące określenia kwoty kredytu w walucie wskazane w § 2 umowy, sposobu uruchomienia i wykorzystania kredytu określone w § 4 umowy oraz warunków jego spłaty określone w § 9 umowy (§ 11 ust. 5).

W chwili podpisania umowy kredytu powódka nie wiedziała, po jakim kursie zostanie przeliczona kwota udzielonego jej kredytu. Pracownik Banku poinformował, że przeliczenie zostanie dokonane dopiero przy uruchomieniu kredytu.

/ dowód: umowa kredytu (...) z dnia 09.07.2008 r. z załącznikami – k. 116-122 i 487-

493; Ogólne warunki kredytowania w zakresie udzielania kredytów na cele

mieszkaniowe oraz kredytów i pożyczek hipotecznych w (...) S.A. – k. 123-128

i 494-499; zeznania powódki A. M. – e-protokół z dnia 03.12.2020 r., I Cps

71/20, 00:02:23-00:33:43 k. 728 i 730 /

W dniu 14.07.2008 r. T. N. i A. M. zawarli przed notariuszem Zbigniewem Kroczkiem w Z. w formie aktu notarialnego rep. (...) umowę sprzedaży, na mocy której T. N. sprzedał powódce lokal mieszkalny przy ul. (...) w Z. o pow. 46,78 m ^{( 2)}, wraz z prawami związanymi, objęty KW nr (...), za cenę 355.000 zł.

/ dowód: umowa sprzedaży z dnia 14.07.2008 r., rep. (...) – k. 507-511 /

Powódka złożyła oświadczenie o ustanowieniu hipoteki oraz dokonała cesji praw z umowy ubezpieczenia mieszkania.

/ dowód: wydruki wiadomości e-mail – k. 477 i 481; potwierdzenia przelewu – k. 478 i 485; polisa

nr (...) – k. 479-480; polisa nr (...) – k. 482-483; wniosek o wpis w KW –

k. 500-503; oświadczenie z dnia 14.07.2008 r. o ustanowieniu hipoteki kaucyjnej – k.

504; oświadczenie z dnia 14.07.2008 r. stwierdzające udzielenie kredytu – k. 505-506;

deklaracja – k. 512; umowa cesji praw z umowy ubezpieczenia – k. 513-515 i 537-539;

deklaracja – k. 516-517; aneks nr (...) do umowy cesji praw z umowy ubezpieczenia – k.

523-525; potwierdzenie zawarcia umowy ubezpieczenia – k. 529; umowa cesji praw z

umowy ubezpieczenia – k. 530-532; polisa nr (...) – k. 533-534 /

W dniu 14.07.2008 r. powódka złożyła zlecenie uruchomienia środków:

- w kwocie 358.000 zł – na rachunek T. N.,

- w kwocie 18.000 zł – na rachunek A. M..

Kredyt udzielony powódce został uruchomiony jednorazowo w dniu 18.07.2008 r. w kwocie 358.000 PLN, która po przeliczeniu w dniu uruchomienia zgodnie z umową stanowiła równowartość 184.165,86 CHF – kurs uruchomienia 1,9439.

Bank pobrał od powódki w tym dniu prowizję z tytułu ryzyka udzielenia kredytu z brakującą wartością zabezpieczenia w kwocie 3.757,63 PLN (przeliczonej na 1.838,64 CHF).

/ dowód: zaświadczenie z dnia 21.10.2016 r. – k. 132-135; zlecenie uruchomienia środków – k.

278 i 486; zestawienie – k. 471-476 /

W dniu 24.10.2011 r. strony umowy kredytu (...) z dnia 09.07.2008 r. zawarły aneks nr (...) do tej umowy, w którym ustaliły, że 321 rat miesięcznych, od 09.11.2011 r. spłacane będzie w CHF, a także określiły następujące zasady ustalania kursów walut:

- Bank ustala wysokość obowiązujących kursów kupna i sprzedaży dewiz w oparciu o kurs bazowy i marżę Banku,

- kurs bazowy powiększony o marżę Banku wyznacza kurs sprzedaży dewiz, natomiast kurs bazowy pomniejszony o marżę Banku wyznacza kurs kupna dewiz,

- kurs bazowy ustalany jest przez Bank na podstawie aktualnej rynkowej ceny kupna i sprzedaży dewiz,

- marża Banku wykorzystywana dla ustalenia wysokości kursu oraz sprzedaży dewiz wyliczana jest w oparciu o ustalony przez Bank procentowy spread walutowy i kurs bazowy,

- procentowy spread walutowy na dzień zawarcia aneksu nr (...) dla waluty CHF wynosi 6,363877 %.

/ dowód: aneks nr (...) z dnia 24.10.2011 r. – k. 129-131 i 526-528 /

Na podstawie uchwał nadzwyczajnych zgromadzeń akcjonariuszy (...) S.A. oraz (...) S.A. z dnia 30.07.2012 r., rep. (...) i rep. (...) nastąpiło połączenie tych spółek w trybie art. 492 § 1 pkt 1 ksh poprzez przeniesienie całego

majątku (...) S.A. na (...) S.A. jako spółkę przejmującą.

Na podstawie uchwały o zmianie statutu z dnia 16.05.2018 r., rep. (...), Bank zmienił firmę i siedzibę na (...) S.A. w W..

/ fakty powszechnie i urzędowo znane oraz powszechnie dostępne; ponadto dowód: odpis z KRS

nr (...) – k. 33-115 i 261-271 /

Początkowo A. M. dokonywała spłaty kredytu poprzez pobieranie środków z rachunku prowadzonego w złotych polskich. Na podstawie samego harmonogramu spłat, wyrażonego w CHF, nie była w stanie samodzielnie obliczyć raty w PLN, w tym jej części kapitałowej i odsetkowej.

Od dnia 11.08.2008 r. do dnia 10.10.2011 r. powódka spłaciła 82.168,20 PLN.

Następnie, po zawarciu aneksu do umowy kredytu, tj. od dnia 18.11.2011 r. do dnia 10.05.2019 r., powódka spłaciła 52.523,34 CHF.

/ dowód: zaświadczenie z dnia 21.10.2016 r. – k. 132-135; zestawienie – k. 471-476; pismo z dnia

14.07.2020 r. – k. 760-761; zeznania powódki A. M. – e-protokół z dnia

03.12.2020 r., I Cps 71/20, 00:02:23-00:33:43 k. 728 i 730; opinia biegłego z zakresu

bankowości A. Z. z dnia 16.08.2021 r. i z dnia 04.01.2022 r. – k. 771-793 i 916-

926 /

Pismem z dnia 17.10.2017 r. pełnomocnik powódki skierował w jej imieniu do (...) S.A. we W. reklamację, wskazując na niedozwolony charakter postanowień umowy przewidujących mechanizm indeksacji i wzywając do podjęcia rozmów ugodowych.

/ dowód: pismo z dnia 17.10.2017 r. – k. 154-158 /

Pismem z dnia 28.11.2017 r. w odpowiedzi na reklamację powódki (...) S.A. poinformował, że z jego ocenie umowa kredytu jest ważna i prawidłowa, na rachunku kredytu nie występuje nadpłata.

/ dowód: pismo z dnia 28.11.2017 r. – k. 159-161 /

Łączna suma rat kapitałowo-odsetkowych, jakie powódka zobowiązana byłaby uiścić na rzecz Banku w okresie od 09.07.2008 r. do 10.05.2019 r., przy założeniu, że początkowe saldo kredytu wynoszące 358.000 zł nie uległo indeksacji kursem waluty CHF, kredyt jest oprocentowany według stawki i marży banku przewidzianych w umowie, kredyt podlegał spłacie z pominięciem indeksacji, wynosi 159.890,62 (54.065,64 zł + 28.803,56 CHF), a różnica pomiędzy tą sumą a sumą dokonanych przez powódkę spłat kredytu (nadpłata) wynosi 28.102,56 zł i 23,719,78 CHF.

Łączna suma rat kapitałowo-odsetkowych, jakie powódka zobowiązana byłaby uiścić na rzecz Banku w okresie od 09.07.2008 r. do 10.05.2019 r., przy założeniu, iż przeliczenia walut PLN/CHF na etapie wypłaty kredytu i na etapie spłaty poszczególnych rat dokonywane były według średniego kursu NBP, oraz utrzymaniu pozostałych postanowień umowy w mocy wynosi:

- w wariancie przeliczenia sumy kredytu w PLN na CHF wg kursu z dnia zawarcia umowy –

75.957,57 zł + 40.639,74 CHF,

- w wariancie przeliczenia sumy kredytu w PLN na CHF wg kursu z dnia uruchomienia kredytu – 77.333,28 zł + 49.976,13 CHF,

a różnica pomiędzy wskazanymi kwotami a sumą dokonanych przez powodów spłat kredytu (nadpłata) wynosi odpowiednio:

- 6.210,83 zł + 1.335,78 CHF,

- 4.834,32 zł + 999,39 CHF.

/ dowód: opinia biegłej z zakresu bankowości A. Z. z dnia 16.08.2021 r. i z dnia

04.01.2022 r. – k. 771-793 i 916-926 /

Sąd zważył, co następuje.

Powództwo zasługuje na uwzględnienie w przeważającym zakresie.

Sąd dokonał ustaleń stanu faktycznego sprawy na podstawie materiału dowodowego obejmującego przedłożone przez strony dokumenty dotyczące przedmiotu i treści łączącego strony stosunku kredytowego, a także zeznania powódki A. M..

Świadkowie A. N. (1) i A. H. nie kojarzyli osoby powódki ani tej konkretnej transakcji, zatem ich zeznania pozostawały nieprzydatne. Świadkowie przedstawili pewne ogólne reguły związane z zawieraniem umów kredytu indeksowanego, ale nie sposób stwierdzić, czy zostały one zastosowane wobec powódki.

Pominięciu podlegały wnioski pozwanego o przesłuchanie świadków A. N. (2), P. T. i M. J. jako nieprzydatne dla rozstrzygnięcia sprawy.

Świadek A. N. (2) została zgłoszona na okoliczność zasad funkcjonowania kredytów denominowanych/waloryzowanych do CHF, sytuacji na rynku kredytów hipotecznych w latach 2004-2009 oraz przyczyn, dla których kredytobiorcy decydowali się na kredyt denominowany/waloryzowany do CHF. Świadek nie brała udziału w negocjowaniu i zawarciu umowy z powódką, zatem nie może mieć wiedzy nt. jej motywacji i oczekiwań, zaś motywacje innych kredytobiorców nie mają znaczenia w tej sprawie. Zasady funkcjonowania kredytów denominowanych/waloryzowanych do CHF oraz sytuacja na rynku w latach 2004-2009 są doskonale znane Sądowi oraz pełnomocnikom stron. Sytuacja na rynku kredytów też jest dobrze znana, nadto została opisana także w przedłożonych przez pozwanego dokumentach – raportach, analizach, itp., które nie są przydatne do rozstrzygnięcia sprawy, gdyż nie odnoszą się do konkretnego stosunku kredytowego z udziałem powodów. Zeznania świadka zresztą ze swej natury nie są dowodem na tego rodzaju okoliczności.

Świadek P. T. został zgłoszony na okoliczność zasad finansowania kredytów denominowanych/waloryzowanych do CHF, w tym zaciągania zobowiązań w tej walucie. Okoliczności takie, w tym źródło pozyskiwania przez (...) S.A. finansowania akcji kredytowej, pozostają bez znaczenia dla oceny konkretnego stosunku kredytowego.

Świadek M. J. została zgłoszona na okoliczność sposobu określania i publikowania tabel kursowych pozwanego, zasad określania kursów walut i spreadu, powszechnej na rynku praktyki ograniczania się w treści klauzul indeksacyjnych do odesłania do kursów tabelarycznych, która to praktyka nie była kwestionowana przez organ nadzoru. Zasady ustalania kursów walut w bankach komercyjnych, na podstawie danych z rynków finansowych, publikowanych w serwisach R., T., B. są również znane Sądowi i pełnomocnikom stron. Nie zostały jednakże przewidziane ani w samej umowie kredytu (...) ani w jej ogólnych warunkach, co jest nieprawidłowe. Wiadomo również, jaka była praktyka banków w zakresie ogłaszania tabel kursowych, jednakże fakt, że określona praktyka była stosowana powszechnie, nie oznacza, że była prawidłowa.

W związku z przedmiotem roszczenia ewentualnego Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego w celu rozliczenia kredytu z pominięciem postanowień indeksacyjnych oraz przy zastosowaniu średniego kursu NBP. W pozostałym zakresie dowód ten był nieprzydatny. Tzw. „rynkowy” charakter kursów banku nie ma żadnego znaczenia, jeżeli nie został opisany w umowie kredytu, nie ma też znaczenia, jak wyglądała sytuacja w innych bankach, albowiem w procesie cywilnym ocenia się konkretny stosunek prawny pomiędzy konkretnymi stronami. Brak jest też jakichkolwiek podstaw do poszukiwania jakiegoś kursu „sprawiedliwego”, mającego znajdować zastosowanie do przeliczeń walutowych umowy stron. Kursem takim mógłby być co najwyżej kurs średni NBP, ale jego zastosowanie też jest niewłaściwe, o czym w dalszej części uzasadnienia.

Po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa powódka dochodzi ustalenia nieważności umowy kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) z dnia 09.07.2008 r. oraz zwrotu świadczeń nienależnych spełnionych w wykonaniu tej umowy. Powódka zakwestionowała tę umową kredytową, powołując się na jej sprzeczność z przepisami prawa bankowego oraz zawarcie w treści umowy postanowień niedozwolonych w rozumieniu art. 385 ¹ i nast. kc.

Uprawnione jest stanowisko powódki co do zawarcia w treści umowy z dnia 09.07.2008 r. niedozwolonych postanowień umownych w zakresie odnoszącym się do indeksacji kredytu do waluty CHF, co skutkowało nieważnością tejże umowy.

Powódka zawarła z poprzednikiem prawnym pozwanego – (...) S.A. w W. umowę kredytu typu indeksowanego (waloryzowanego) do waluty CHF w kwocie 358.000 zł. Stosownie do postanowień umowy kwota kredytu w CHF miała zostać określona według kursu kupna dewiz dla wyżej wymienionej waluty zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu. Stosowany do przeliczenia walut przy wypłacie kredytu kurs CHF został ustalony jednostronnie według Tabeli kursów obowiązującej w Banku. Z kolei spłata rat kapitałowo-odsetkowych miała być dokonywana w złotych, po uprzednim przeliczeniu rat kapitałowo-odsetkowych według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu spłaty. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych w złotych zależała od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego w Banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości w/w kursu waluty miała wpływ na ostateczną wysokość spłacanego przez kredytobiorcę kredytu. W ten sposób w chwili zawarcia umowy kwota kredytu będąca podstawą wyliczenia rat nie została ściśle oznaczona. Docelowa suma kredytu w CHF miała dopiero wynikać z harmonogramu spłat. Uruchomienie kredytu miało nastąpić po spełnieniu szeregu warunków. Aczkolwiek warunki te mogły być spełnione przez kredytobiorcę dość szybko, nawet tego samego dnia lub w ciągu kilku dni, to jednak w chwili zawarcia umowy nie można było jednak jednoznacznie ustalić daty, w jakiej uruchomienie kredytu miało nastąpić.

Pozwany w toku procesu w żaden sposób nie wyjaśnił ani nawet nie próbował wyjaśnić, dlaczego nie było możliwe dokonanie jednoznacznego i wiążącego przeliczenia PLN na CHF w dniu zawarcia umowy kredytu i według – uzgodnionego przez strony – kursu z tego dnia. Nic nie stało na przeszkodzie, aby w umowie kredytu dokonać przeliczenia waluty według określonego kursu, w szczególności średniego kursu NBP, albo jakiegokolwiek innego kursu – uzgodnionego z powódką.

Tymczasem umowa kredytu pozostawiała Bankowi swobodę w zakresie wyrażenia w CHF kwoty kredytu oddanej do dyspozycji kredytobiorcy, a w konsekwencji wysokości rat spłaty kredytu. Zapis o przeliczeniu sumy kredytu na CHF według kursu z dnia wykorzystania kredytu jest zapisem pochodzącym od Banku, a nie od powódki. Nie było to z pewnością postanowienie indywidualnie uzgodnione, skoro zostało przeniesione dosłownie z regulaminu kredytu. W umowie kredytu nie został również szczegółowo opisany mechanizm ustalania kursów kupna i sprzedaży CHF. Metoda kształtowania kursu nie została uzgodniona w ramach indywidualnej, jednostkowej umowy. Stosowanie w ogóle do jakichkolwiek przeliczeń kursu ustalanego przez Bank – bez jednoznacznego i pełnego przedstawienia w umowie kredytu metody wyliczania tego kursu poddającej się weryfikacji – może być traktowane jako niedozwolone postanowienie umowne, sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy kredytobiorcy. Miernik waloryzacji stosowany do przeliczenia świadczenia pieniężnego winien mieć charakter obiektywny, niezależny od woli jednej ze stron. Natomiast mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 22.01.2016 r., I CSK 149/14, OSNC 2016/11/134; z dnia 13.12.2018 r., V CSK 559/17), inaczej mówiąc jest nieuczciwy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.02.2019 r., II CSK 19/18). Ponadto, zastosowanie innego kursu dla przeliczenia kredytu uruchamianego – kursu kupna oraz innego kursu dla przeliczenia kredytu spłacanego – kursu sprzedaży prowadzi do uzyskania przez bank dodatkowej korzyści finansowej wynikłej z różnicy między tymi kursami. Na tym polega istota tzw. spreadu walutowego.

Zakładając przeliczenie walut PLN/CHF wg średniego kursu NBP, zobowiązanie powódki w walucie waloryzacji wyniosłoby:

- według kursu z dnia zawarcia umowy kredytu – 09.07.2008 r. – 2,0265 = 176.659,26 CHF;

- według kursu z dnia uruchomienia kredytu – 18.07.2008 r. – 1,9899 = 179.908,54 CHF,

czyli byłoby wyraźnie niższe od zobowiązania oznaczonego ostatecznie przez (...) S.A. (184.165,86 CHF). Stosując swój kurs kupna – niższy od kursu średniego NBP – Bank spowodował zwiększenie zobowiązania kredytobiorcy wyrażonego w walucie waloryzacji o ok. 5.000-8.000 CHF.

Umowa nie zawiera przy tym żadnego mechanizmu chroniącego kredytobiorcę przed zaburzeniem równowagi kontraktowej na skutek zmian kursów.

Powyższe szacunki wskazują, że umowa kredytu z dnia 09.07.2008 r. z uwagi na zastosowany mechanizm indeksacyjny prowadzi do skutków dla powódki rażąco niekorzystnych. Przyjęte w umowie warunki indeksacji skutkują nieusprawiedliwioną dysproporcją praw i obowiązków stron umowy na niekorzyść powódki, powodującą niekorzystne ukształtowanie jej sytuacji ekonomicznej oraz jej nierzetelne traktowanie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 03.02.2006 r., I CK 297/05; z dnia 29.08.2013 r., I CSK 660/12; z dnia 30.09.2015 r., I CSK 800/14; z dnia 27.11.2015 r., I CSK 945/14; z dnia 15.01.2016 r., I CSK 125/15, OSNC-ZD 2017/1/9).

Z uwagi na zastosowanie kursu kupna (niższego) do przeliczenia kredytu wypłaconego oraz

kursu sprzedaży (wyższego) do spłaty kredytu, zobowiązanie kredytobiorcy staje się wyższe już w dniu wypłaty, gdyby kredyt miał zostać od razu spłacony. Suma kapitału w PLN do spłaty jest w takim przypadku z założenia wyższa od sumy kapitału udostępnionego.

Zastosowanie różnego kursu w zależności od tego, czy przeliczenie dotyczy wypłaconego kredytu czy też wysokości raty w dniu przewidzianym w harmonogramie lub dniu wpłaty należy uznać za naruszające interes konsumenta w sposób rażący, a niezależnie od tego za postanowienie umowne dotknięte sprzecznością z zasadami współżycia społecznego na zasadach ogólnych, a w konsekwencji nieważnością w rozumieniu art. 58 § 2 kc. Na potrzeby indeksacji kredytu do waluty obcej należało przyjąć kurs ustalany według tej samej jednolitej metody – albo każdorazowo kurs kupna, albo każdorazowo kurs sprzedaży albo jakąś postać kursu uśrednionego lub kursu niezależnego od stron umowy, np. kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski. Rozbieżność stosowanych kursów stanowi korzyść wyłącznie dla banku udzielającego kredytu, a nie dla kredytobiorcy będącego konsumentem. Sytuacje tego rodzaju legły zresztą u podstaw dokonania nowelizacji prawa bankowego ustawą tzw. antyspreadową z dnia 26.07.2011 r.

Odwołanie do kursów kupna i sprzedaży CHF zawartych w Tabeli kursów obowiązującej w Banku oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Przy takich zapisach umowy w chwili jej zawarcia powodowie nie byli w stanie określić rzeczywistej wysokości swojego zobowiązania, w tym zakresie byli uzależnieni od jednostronnej decyzji Banku, co przeczy dobrym obyczajom i narusza równowagę stron stosunku zobowiązaniowego.

Należy przy tym wskazać, że (...) S.A. nie zrealizował względem kredytobiorcy obowiązków informacyjnych w zakresie ciążącego na nim ryzyka kursowego. Możliwość samej zmiany kursu waluty jest oczywista, natomiast powodowie nie wyrazili swobodnie zgody na stosowanie kursów ustalanych przez Bank. Nie można też przyjąć, że ryzyko kursowe, immanentnie związane z istotą kredytu typu indeksowanego, zostało kredytobiorcy jednoznacznie, precyzyjnie i wyczerpująco przedstawione. Wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat, z przeznaczeniem na nabycie nieruchomości stanowiącej istotny składnik majątku przeciętnego konsumenta, mechanizmu działania ryzyka kursowego wymagało szczególnej staranności Banku (a także osób działających na jego zlecenie) w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak aby konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy. Jeżeli mechanizm indeksacji wystawiał kredytobiorcę na nieograniczone ryzyko kursowe (co miało miejsce w relacji pomiędzy stronami), obowiązek informacyjny powinien był zostać wykonany poprzez jednoznaczne i zrozumiałe poinformowanie konsumenta, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywania regularnych spłat. Wymogu tego nie wypełniają ani postanowienia umowy kredytu ani oświadczenia kredytobiorców. Powódka nie otrzymała informacji zawierającej bliższe dane, kalkulacji oraz prognoz, odpowiednio zindywidualizowanych i rozłożonych w czasie. Tym samym Bank nie określił w sposób precyzyjny, kompleksowy i jednoznaczny, na czym polega mechanizm indeksacyjny oraz związane z nim ryzyko, nie przeprowadził w tym zakresie rzetelnej symulacji. Bank nie wykonał więc obowiązku informacyjnego w sposób ponadstandardowy (zgodnie z oczekiwaną od niego jako podmiotu profesjonalnego podwyższoną starannością z art. 355 § 2 kc), dający powódce pełne rozeznanie co do istoty transakcji. Wymóg informacyjny musi zostać wykonany w sposób umożliwiający przeciętnemu konsumentowi uzyskanie wiadomości o możliwości wzrostu lub spadku wartości waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, oraz pozwalający na oszacowanie istotnych konsekwencji warunku umownego dotyczącego denominacji dla przyszłych zobowiązań finansowych związanych ze spłatą kredytu (zob. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 14.03.2019 r., C-118/17).

Nietrafne jest powoływanie się na dokonany przez powódkę „wybór oferty” kredytu indeksowanego. Sporządzenie przez pracownika banku lub pośrednika kredytowego symulacji kredytu czy też wstępne sprawdzenie zdolności kredytowej nie jest złożeniem oferty. Analitycy pozwanego Banku ocenili konkretny wniosek kredytowy powódki i wydali akceptację dla kredytu indeksowanego. Świadome dokonanie wyboru byłoby możliwe dopiero wówczas, gdyby po zweryfikowaniu wniosku i zdolności kredytowej wnioskującej przedstawiono dwie konkretne propozycje z konkretnymi warunkami (kwota kredytu, oprocentowanie, wysokość raty, itp.) i wówczas dokonałaby ona wyboru. Tymczasem z zeznań powódki wynika, że w ogóle nie był rozważany kredyt złotowy z uwagi na wykluczenie zdolności kredytowej powódki.

Ostatecznie brak jest jakichkolwiek okoliczności oraz dowodów wskazujących, aby indeksacja kredytu została indywidualnie uzgodniona.

Wadliwe klauzule przeliczeniowe podlegają pominięciu – art. 385 ¹ § 1 i 2 kc. Jeżeli jednak dotyczą głównych świadczeń stron, umowa bez uwzględnienia tychże klauzul nie może być w ogóle wykonywana, co z kolei oznacza, iż jest ona nieważna na podstawie art. 58 § 1 kc. W aktualnym orzecznictwie sądowym przyjmowane jest stanowisko, iż klauzula indeksacyjna dotyczy głównego świadczenia stron umowy kredytu w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 kc (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18, dotyczący zresztą dokładnie tego samego typu kredytu (...) i takich samych klauzul przeliczeniowych, a także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30.09.2020 r., I CSK 556/18).

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29.08.1997 r. – Prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Skoro w samej umowie kredytu nie została wiążąco wskazana suma kredytu w CHF, będąca podstawą wyliczenia rat, czyli umowa kredytu pozostawiała bankowi swobodę w zakresie wyrażenia w CHF kwoty kredytu oddanej do dyspozycji kredytobiorcy, a w konsekwencji wysokości rat spłaty kredytu, to znaczy że umowa ta wadliwie określała zobowiązanie kredytobiorcy do zwrotu otrzymanej sumy, a przez to nie zawierała prawidłowo oznaczonych wszystkich niezbędnych elementów umowy kredytu przewidzianych w art. 69 ust. 1 prawa bankowego. To zaś uzasadnia stwierdzenie nieważności tej umowy.

Co do zasady samo przeliczenie kredytu wyrażonego nominalnie w złotych polskich według

oznaczonego kursu waluty obcej można uznać za dopuszczalne i zgodne z ustawą. Według art. 358 ¹ § 2 kc strony umowy, w szczególności umowy kredytu, mogą zastrzec, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego miernika wartości (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25.03.2011 r., IV CSK 377/10; z dnia 18.05.2016 r., V CSK 88/16; z dnia 08.12.2006 r., V CSK 339/06). Tenże miernik może być rozumiany jako wskaźnik w ogóle mający inny charakter albo jako waluta obca w stosunku do waluty zobowiązania – skoro ustawodawca dopuszcza miernik waloryzacji inny niż pieniądz, to znaczy, że dopuszcza także inny pieniądz (walutę) niż pieniądz polski (waluta polska). Świadczenie pieniężne może zatem zostać zwaloryzowane według przewidzianego w umowie kryterium – przeciętnego wynagrodzenia, stopy inflacji, kursu złota, średniej ceny zboża albo jakichkolwiek innego wskaźnika gospodarczego, a także przeliczenie świadczenia pieniężnego wyrażonego nominalnie w złotych polskich może nastąpić według kursu innej waluty. Indeksacja kredytu do waluty obcej jest postacią takiej właśnie waloryzacji umownej. Waloryzacja świadczenia pieniężnego zmierza do urealnienia jego wartości poprzez odwołanie do obiektywnych, niezależnych od stron transakcji kryteriów. Także w przypadku umów kredytu takie urealnienie może znaleźć zastosowanie. Waloryzacja kwoty nominalnej kredytu jest niezależna od ustaleń dotyczących odsetek umownych (kapitałowych), które w przypadku umowy kredytu stanowią wynagrodzenie banku za wykorzystanie przez kredytobiorcę udostępnionych mu środków pieniężnych, w przeciwieństwie do odsetek za opóźnienie pełniących właśnie funkcję waloryzacyjną obok funkcji represyjnej.

Regulacje dotyczące kredytu indeksowanego do waluty obcej zostały wprowadzone do art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 pr. bank. z dniem 26.08.2011 r. na mocy ustawy z dnia 26.07.2011 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe i niektórych innych ustaw (tzw. ustawy antyspreadowej). Nie oznacza to jednak, iż przed tą datą zawarcie umowy kredytu tego rodzaju było niedopuszczalne. Przeciwnie, możliwość zawarcia umowy kredytu zawierającej tego rodzaju postanowienia mieściła się w ramach ogólnej swobody kontaktowania przewidzianej w art. 353 ¹ kc (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 29.04.2015 r., V CSK 445/14; z dnia 22.01.2016 r., I CSK 1049/14).

Jednakże prawidłowa, dopuszczalna i zgodna z prawem waloryzacja świadczenia wymagałaby jednoznacznego, precyzyjnego oznaczenia miernika waloryzacji przewidzianego w treści umowy. Oznacza to, że przeliczenie sumy kredytu w PLN na CHF musiałoby zostać dokonane od razu, według uzgodnionego przez strony kursu, nie zaś odroczone w czasie na

dzień nieznany w chwili zawarcia umowy i pozostawione swobodzie Banku.

Treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwie poinformowanemu oraz dostatecznie uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 18.11.2021

r., C-212/20).

W świetle aktualnego orzecznictwa nie powinno budzić wątpliwości, iż postanowienia § 2 ust. 2, § 4 ust. 1a i § 9 ust. 2 umowy kredytu (...) mają charakter niedozwolony, uznaje się bowiem, iż określenie wysokości należności obciążającej konsumenta z odwołaniem do tabel kursów ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania obiektywnych kryteriów, jest nietransparentne, pozostawia pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarcza kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz narusza równorzędność stron (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r. V CSK 382/18, a także wyroki: z dnia 30.09.2020 r., I CSK 556/18; z dnia 02.06.2021 r., I CSKP 55/21).

Nie ma przy tym możliwości oddzielenia klauzuli kursowej (czyli ściśle rodzaju stosowanych kursów) od samej klauzuli indeksacyjnej, bowiem są one powiązane między sobą, a także z pozostałymi postanowieniami umowy. Umowa dotyczyła kredytu indeksowanego, dodatkowo jej istotnym elementem było też oprocentowanie bazujące na wskaźniku odnoszącym się do waluty CHF.

Konsekwencją powyższych wadliwości jest eliminacja postanowień indeksacyjnych, prowadząca do upadku umowy kredytu w całości.

W aktualnym orzecznictwie sądowym prezentowany jest pogląd, że art. 385 ^{( 1)} § 2 k.c. wyłącza stosowanie art. 58 § 3 k.c., co uzasadnia stanowisko, że nieuczciwe postanowienia indeksacyjne nie powinny być zastępowane innym mechanizmem przeliczeniowym opartym na przepisach kodeksu cywilnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.11.2019 r., II CSK 483/18). W takiej sytuacji co do zasady wykluczona jest możliwość zmiany przez sąd treści nieuczciwych warunków zawartych w umowie. Działania sądu w razie stwierdzenia klauzuli abuzywnej mają mieć charakter sankcyjny, co oznacza osiągnięcie skutku zniechęcającego profesjonalnych kontrahentów zawierających umowy z konsumentami do zamieszczania w umowach z nimi nieuczciwych postanowień umownych. Skutek ten nie mógłby zostać osiągnięty, gdyby umowa mogła zostać uzupełniona w niezbędnym zakresie przez sąd krajowy przez wprowadzenie do umowy warunków uczciwych. Kontrahent konsumenta niczym by bowiem nie ryzykował, narzucając nieuczciwe postanowienia umowne, skoro mógłby liczyć na to, że sąd uzupełni umowę przez wprowadzenie uczciwych warunków, które powinny być przez niego zaproponowane od razu. W konsekwencji zastąpienie przez sąd klauzul abuzywnych np. kursem średnim waluty obcej z dnia wymagalności roszczenia ogłaszanym przez NBP, należy wykluczyć, jako sprzeczne z celem założonym w art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady nr 93/13/EWG z dnia 05.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Ryzyko przedsiębiorcy stosującego abuzywne klauzule byłoby bowiem w razie ich eliminacji ze stosunku umownego niewielkie i nie zniechęcałoby przedsiębiorców do stosowania nieuczciwych klauzul w przyszłości (zob. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 03.02.2022 r., II CSKP 975/22). Jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 03.10.2019 r., C-260/18). Wola konsumenta, który uważa, iż stwierdzenie nieważności całej umowy nie jest dla niego niekorzystne, przeważa nad wdrożeniem systemu ochrony, takiego jak zastąpienie nieuczciwego postanowienia i utrzymanie umowy w mocy (wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 03.10.2019 r. C-260/18).

W aktualnym orzecznictwie sądowym prezentowane jest stanowisko wskazujące na nieważność umów kredytu indeksowanego do CHF typu (...) zawierających klauzule przeliczeniowe tożsame z kwestionowanymi przez powodów postanowieniami umowy kredytu oraz regulaminu kredytowania; nieważność ta została stwierdzona m.in. wyrokami:

- Sądu Apelacyjnego w Białymstoku: z dnia 04.11.2021 r., I ACa 530/21,

- Sądu Apelacyjnego w Gdańsku: z dnia 22.10.2020 r., V ACa 213/20;

- Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13.01.2020 r., I ACa 1205/18;

- Sądu Apelacyjnego w Szczecinie: z dnia 16.09.2021 r., I ACa 252/21; z dnia 19.11.2020 r., I ACa 265/20;

- Sądu Apelacyjnego w Warszawie: z dnia 03.11.2020 r., VI ACa 656/19.

Reasumując powyższe, usprawiedliwione jest stanowisko powódki co do nieważności umowy kredytu (...) nr (...) z dnia 09.07.2008 r.

Zgodnie z art. 189 kpc powód może żądać ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli ma w tym interes prawny.

Powództwo o ustalenie stosunku prawnego lub prawa może zostać uwzględnione wtedy, gdy spełnione są dwie przesłanki merytoryczne: interes prawny oraz wykazanie prawdziwości twierdzeń powoda o tym, że dany stosunek prawny lub prawo rzeczywiście istnieje. Pierwsza z tych przesłanek warunkuje określony skutek tego powództwa, decydując o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda, wykazanie zaś istnienia drugiej z tych przesłanek decyduje o kwestii zasadności powództwa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.06.2001 r., II CKN 898/00).

Interes prawny w rozumieniu art. 189 kpc oznacza potrzebę prawną, wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej znajduje się powód. Może wynikać z bezpośredniego zagrożenia prawa powoda lub zmierzać do zapobieżenia temu zagrożeniu. Interes prawny występuje także wtedy, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, mająca charakter obiektywny. Powód musi udowodnić, że ma interes prawny w wytoczeniu powództwa przeciwko konkretnemu pozwanemu, który przynajmniej potencjalnie stwarza zagrożenie dla jego prawnie chronionych interesów, a sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego praw przez definitywne zakończenie istniejącego między stronami sporu lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu w przyszłości takiego sporu, tj. obiektywnie odpadnie podstawa jego powstania. Takie cechy roszczenia o ustalenie z art. 189 kpc są utrwalone w orzecznictwie (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 30.10.1990 r., I CR 649/90; z dnia 08.05.2000 r., V CKN 29/00; z dnia 04.10.2001 r., I CKN 425/00; z dnia 01.04.2004 r., II CK 125/03; z dnia 18.06.2009 r., II CSK 33/09; z dnia 18.03.2011 r., III CSK 127/10; z dnia 09.02.2012 r., III CSK 181/11, OSNC 2012/7-8/101; z dnia 14.03.2012 r., II CSK 252/11; z dnia 29.03.2012 r., I CSK 325/11; z dnia 19.09.2013 r., I CSK 727/12). Inaczej mówiąc, przez interes prawny w procesie cywilnym należy rozumieć obiektywną w świetle obowiązujących przepisów prawnych, to jest wywołaną rzeczywistym narażeniem lub zagrożeniem określonej sfery prawnej, potrzebę uzyskania określonej treści wyroku (T. Rowiński, Interes prawny w procesie cywilnym i w postępowaniu nieprocesowym, Warszawa 1971, s. 26). Osoba zainteresowana może dochodzić roszczenia o ustalenie, jeśli nie może uzyskać jakiejkolwiek innej ochrony, w jakikolwiek inny sposób, niż poprzez uzyskanie i przedłożenie wyroku ustalającego istnienie lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego. O istnieniu interesu prawnego w rozumieniu art. 189 kpc decyduje faktyczna, konkretna potrzeba ustalenia. Potrzeba ta zaś niewątpliwie występuje wówczas, kiedy ustalenie prowadzi do definitywnego rozwiązania problemów powoda i chroni jego również na przyszłość przed posunięciami strony przeciwnej.

Biorąc pod uwagę fakt, iż umowa kredytu nr (...) została zawarta na okres od 09.07.2008 r. do 09.07.2038 r., należy uznać, że zachodzi niepewność sytuacji prawnej powodów wymagająca wiążącego rozstrzygnięcia. Ustalenie nieważności umowy kredytu zwalnia powódkę z obowiązku dalszego uiszczania kolejnych rat kredytu oraz

otwiera drogę do ostatecznego rozliczenia kredytu.

W tej sprawie spełnione zostały przesłanki ustalenia nieważności umowy kredytu na podstawie art. 189 kpc, tj. posiadanie przez powódkę interesu prawnego w żądaniu takiego ustalenia oraz zaistnienie wadliwości umowy w postaci jej sprzeczności z prawem skutkującej nieważnością na podstawie art. 58 § 1 kc.

Sąd ustalił zatem (pkt I sentencji wyroku), że umowa kredytu na cele mieszkaniowe (...) nr (...) zawarta w dniu 09.07.2008 r. pomiędzy (...) S.A. w W. (poprzednikiem prawnym pozwanego) oraz A. M. jest nieważna.

Ponieważ powódka wskazała na nieważność umowy kredytu, realizując uprawnienie przysługujące jej jako konsumentowi poszukującemu ochrony na drodze sądowej (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 03.10.2019 r., C-260/18), nie ma już potrzeby dokonywania oceny relacji stron z punktu widzenia roszczeń zgłoszonych jako ewentualne. Powódka dokonała wyboru skutku w postaci nieważności umowy, jedynie ewentualnie domagając się – na wypadek jej utrzymania – rozliczenia kredytu z pominięciem indeksacji kredytu do CHF (czyli tzw. odfrankowienia).

W konsekwencji przesłankowego stwierdzenia nieważności umowy kredytu powódka może domagać się zwrotu świadczenia nienależnie spełnionego w wykonaniu tejże umowy, tj. zwrotu kwot przekazanych Bankowi. Suma świadczeń spełnionych przez powódkę wynika z zaświadczeń wystawionych przez pozwanego i wynosi:

- 82.168,20 zł (raty) + 3.757,63 zł (prowizja) = 85.925,83 zł – z czego powódka dochodzi 85.924,80 zł,

- 52.523,34 CHF – z czego powódka dochodzi 52.510,82 CHF.

Zobowiązanie do zwrotu świadczenia nienależnego należy do tzw. zobowiązań bezterminowych, w których termin spełnienia świadczenia nie jest z góry oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, wobec czego spełnienie winno nastąpić niezwłocznie po wezwaniu do wykonania zgodnie z art. 455 kc. Niezwłoczne spełnienie świadczenia pieniężnego w rozumieniu art. 455 kc oznacza z reguły spełnienie go w terminie 14 dni (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.05.1991 r., II CR 623/90; wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 20.03.2012 r., I ACa 191/11).

Na podstawie art. 481 § 1 kc odsetki za opóźnienie w zapłacie żądanej kwoty przypadają powódce:

- od kwoty 85.924,80 zł – od dnia 09.08.2021 r., tj. od dnia wniesienia pisma procesowego zawierającego modyfikację roszczenia – pozwany pozostawał w opóźnieniu w zapłacie po 14 dniach od doręczenia mu odpisu pozwu,

- od kwoty 52.510,82 CHF – od dnia 08.09.2021 r., tj. po upływie 14 dni od doręczenia pozwanemu odpisu tego pisma – powódka nie wzywała wcześniej pozwanego do zwrotu świadczenia spełnionego przez nią w walucie CHF.

Sąd zasądził zatem od pozwanego na rzecz powódki (pkt II sentencji wyroku) 85.924,80 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 09.08.2021 r. do dnia zapłaty oraz 52.510,82 CHF z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 08.09.2021 r. do dnia zapłaty.

W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu jako nieuzasadnione (pkt III sentencji wyroku).

Nietrafny był zarzut przedawnienia roszczenia powódki. Ponieważ zobowiązanie do zwrotu świadczenia nienależnego jest zobowiązaniem bezterminowym, którego wymagalność zależy od wezwania do zapłaty, zastosowanie znajduje art. 120 kc, zgodnie z którym, jeżeli wymagalność zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Należy zatem rozważyć, kiedy powódka mogła najwcześniej skierować do pozwanego wezwanie do zapłaty. W ocenie Sądu Okręgowego stan taki zaistniał wówczas, gdy pojawiły się w opinii publicznej, w prasie, itp. szerzej prezentowane poglądy co do możliwych wadliwości umów kredytów indeksowanych lub denominowanych do CHF, czy też po wejściu w życie ustawy antyspreadowej, a zatem około 2011 r. W takim wypadku do dnia wniesienia pozwu nie minął okres 10 lat. Termin przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta wobec przedsiębiorcy opartych na postanowieniach nieuczciwych rozpoczyna swój bieg od chwili, gdy powziął on wiedzę co do nieuczciwego charakteru warunków umownych (por. wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej: z dnia 09.07.2020 r., C-698/18 i C-699/18; z dnia 22.04.2021 r., C-485/19), albo w chwili, kiedy umowa stała się trwale bezskuteczna, czyli kiedy konsument stanowczo wyraził wolę jej unieważnienia (zob. uchwałę składu Sądu Najwyższego z dnia 07.05.2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021/9/56). Można jeszcze dodać, iż według niektórych prezentowanych w doktrynie i orzecznictwie poglądów nawet sama spłata pożyczki lub kredytu nie jest świadczeniem okresowym, gdyż spłacający spełnia jedno z góry oznaczone świadczenie tworzące jedną całość, ale tylko rozłożone w czasie, nie zaś szereg świadczeń równorzędnych (zob. B. Kordasiewicz w: System Prawa Cywilnego. Tom 2. Prawo cywilne – część ogólna, W-wa 2002, s. 548-549; wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10.09.1970 r., I CR 329/70, PUG 70/12, oraz z dnia 02.10.1998 r., III CKN 578/98; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 17.01.2018 r., I ACa 705/17). Skoro spłata kredytu nie jest świadczeniem okresowym, to rozliczenie tej spłaty w wyniku stwierdzenia nieważności umowy tym bardziej nie może mieć takiego charakteru. Z tych przyczyn roszczenie kredytobiorcy przedawnia się w ogólnym sześcio- lub wcześniej dziesięcioletnim terminie przewidzianym w art. 118 kc – z uwzględnieniem dyspozycji art. 5 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13.04.2018 r. o zmianie kodeksu cywilnego. Niezależnie od powyższego, skoro powódka spełniał świadczenie na podstawie nieważnej umowy kredytu, to nie dokonywała spłaty kapitału i odsetek zgodnie z postanowieniami umowy, które jako nieważne nie mogły wiązać stron zgodnie z ich treścią.

Niezasadny był zarzut potrącenia wierzytelności wzajemnych pozwanego. Po pierwsze, brak jest podstaw do dochodzenia przez Bank wynagrodzenia za korzystanie z kapitału kredytu. Dopuszczalność dochodzenia takiego roszczenia jest w ogóle wątpliwa, jako że nie powinien on odnieść korzyści na skutek stwierdzenia nieważności umowy będącej skutkiem niedozwolonych klauzul zamieszczonych w opracowanej przez niego umowie; w orzecznictwie sądowym takie roszczenie banku jest kwestionowane (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 20.02.2020 r., I ACa 635/19). Jeżeli nawet możnaby dopatrzyć się podstawy do formułowania takiego roszczenia w ramach przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, to żądanie banku stanowiłoby nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 kc. Pozwany mógłby jedynie przedstawić do potrącenia wierzytelność o zwrot kapitału kredytu. Zarzut ten został jednak zgłoszony co do niewymagalnej wierzytelności pozwanego. Pozwany nie wezwał powódki do zwrotu kwoty odpowiadającej kwocie udzielonego jej i wypłaconego kapitału kredytu, a tym samym nie doprowadził do wymagalności przysługującego mu roszczenia o zwrot wypłaconych tytułem kredytu środków. Samo złożenie warunkowego/ewentualnego oświadczenia o potrąceniu (na wypadek unieważnienia umowy kredytu) nie spełnia tego wymogu. Co więcej, nie nastąpiło to w stosunku do powódki jako adresata roszczenia pozwanego, a jedynie wobec jej pełnomocnika procesowego. W konsekwencji nie wywołało żadnego skutku złożenie przez pozwanego oświadczenia o potrąceniu wierzytelności wzajemnej.

Brak jest również podstaw do uwzględnienia zarzutu zatrzymania. Stosownie do art. 496 i 497 kc prawo zatrzymania powstaje m.in. w przypadku nieważności umowy wzajemnej, kiedy to każda ze stron zobowiązana jest do zwrotu otrzymanego świadczenia drugiej. Tymczasem umowa kredytu nie jest umową wzajemną w rozumieniu przywołanych przepisów. Jest to umowa dwustronnie zobowiązująca i odpłatna, ale świadczenie kredytobiorcy nie jest ekwiwalentem świadczenia kredytodawcy, jak cena sprzedaży czy wynagrodzenie za wykonanie usługi (wynagrodzeniem takim są co do zasady odsetki umowne/kapitałowe). Kredytobiorca zwraca otrzymane do jego dyspozycji środki pieniężne, nie zaś spełnia w zamian za nie innego rodzaju świadczenie. W sprawach o zwrot świadczenia z kredytu nie znajduje zastosowania prawo zatrzymania przewidziane w przywołanych przepisach (por. wyroki Sądu Apelacyjnego w Warszawie: z dnia 04.12.2019 r., I ACa 442/18; z dnia 20.10.2021 r., I ACa 155/21; z dnia 07.12.2021 r., I ACa 566/20; z dnia 29.12.2021 r., VI ACa 977/20; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13.01.2022 r., I ACa 482/21). Ponadto także i oświadczenie o skorzystaniu z prawa zatrzymania powinno zostać złożone bezpośrednio powódce, a nie jej pełnomocnikowi procesowemu, jako że umocowanie pełnomocnika procesowego nie obejmuje przyjmowania w imieniu zastępowanej strony oświadczeń materialnoprawnych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13.01.2020 r., I ACa 1250/18).

Wobec uwzględnienia powództwa w przeważającej części na podstawie art. 100 zd. drugie kpc powódkę należy uznać za wygrywającą sprawę, co oznacza przyznanie jej zwrotu kosztów procesu obejmujących: opłatę sądową od pozwu – 1.000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika procesowego ustalone zgodnie z § 2 pkt 6 w zw. z § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (według pierwotnej wartości przedmiotu sporu) – 5.400 zł, opłatę skarbową od pełnomocnictwa – 17 zł oraz zaliczkę na koszty opinii – 3.000 zł, tj. łącznie 9.417 zł.

Na podstawie art. 113 uksc w zw. z art. 83 uksc pozwanego obciąża obowiązek pokrycia nieopłaconych kosztów sądowych obejmujących wynagrodzenie przyznane biegłej A. Z. niepokryte z zaliczki uiszczonej przez powódkę, tj. w kwocie 6.994,17 zł.

Mając powyższe na uwadze, Sąd podjął rozstrzygnięcia zawarte w sentencji wyroku.